MERDEKA.....???? Taksih Prelu Mardhikakaken Panandhanging Sanes

Boten karaos ing taun 2013 punika sampun ngancik 68 taun Republik Indonesia (RI) uwal saking panjajahing nagari sanes. Kados ing padatan, saben surya kaping 17 Agustus masarakat Indonesia mengeti Proklamasi Kemerdekaan RI utawi ingkang asring sinebat pitulasan kanthi kebaking raos suka syukur mring Gusti Allah. Salebeting ngisi alam kamardhikan, temtunipun kathah babagan ingkang kedah dipunparingi kawigatosan. salah setunggalipun babagan pangajab dhumateng kula lan panjenengan sadaya supados makarya kanthi temen murih hanggayuh kemajengan sarta ngindhakaken rataning asil pembangunan tumuju mring keadilan sosial ingkang saged ngukup sadaya lapisan masarakat. Temtunipun pangajab kalawau manawi dipunresepi kanthi saestu, ngemot werdi ingkang luhur, awit gegayutan kalawan kawontenan ing masarakat ingkang saperangan taksih dereng saged uwal saking pepanthan. Kados sampun kawuningan, nalika wulan Maret 2012 kepengker cacahipun warga ing wewengkon Provinsi Jawa Tengah ingkang taksih kalebet ing sangandhaping garis kemiskinan ngantos dumugi 4,977 yuta warga utawi watawis 15,34 persen. Kawontenan punika taksih langkung sae tinimbang taun kepengker, ingkang cacahipun dumugi 5,107 yuta warga utawi watawis 15,76 persen. Kaleres pengetan kamardhikan RI ing taun 2013 punika caket sanget kaliyan riyaya Idul Fitri utawi bakda Ariyadi (Lebaran). Sanajan Idul Fitri yektinipun minangka dinten riyayanipun umat Islam, nanging kadosipun sampun nyawiji ing masarakat kepara dados padatan, saengga masarakat sami ngregengaken riyaya punika kanthi“bakdan” (hambok bilih awit cacahipun warga Indonesia ingkang ngrasuk agami Islam saged sinebat mayoritas, utawi jalaran agenging sawab Idul Fitri satemah dados sumrambah ing masarakat). Manawi kula lan panjenengan boten selak, kasunyatan ing taun 2011 lan 2012 kepengker dhawahipun lebaran lan pitulasan ugi caket. Mila, kathah masarakat ingkang langkung munjeraken kawigatosan tumrap kaperluwan bakdan tinimbang pitulasan. Mekaten ugi ing 2013 punika, bibar lebaran nembe pitulasan.Greget masarakat anggenipun mengeti pitulasan karaos“kawon” kaliyan greget anggenipun nyekapi kabetahan mangayubagya bakdan. Sumangga dipunpirsani wiwit pasar, toko,mall lan sapiturutipun sami dados jujugan masarakat ingkang pados sawernaningsa sandhangan kados dene ageman, sepatu punapadene sandhal, sarta sakathahing maneka camilan utawi snack kangge cecawisan dinten lebaran. Makaten ugi spanduk sarta baliho saking sawernaning instansi, lembaga, organisasi punapa dene pribadi, langkung malih ing SMS sarta maneka seseratan lumantar jagad internet kados facebook, twitter lan sapiturutipun, ketingal langkung mratah seratan babagan apura- ing ngapura utawi minal aidin walfaizin tinimbang seseratan ingkang sipatipun heroik magepokan kaliyan pitulasan. Mrangguli kasunyatan kalawau, punapa ateges semangat proklamasi sampun luntur? Temtu kemawon boten makaten. Kawontenan kados makaten jalaran dhumawahing dinten lebaran lan pitulasan ingkang kaleres caket sanget. Kajawi punika, semangat proklamasi lan nasionalisme boten namung kadulu lumantar babagan ingkang sipatipun heroik kemawon, nanging kedah dipunejawanthahaken kanthi pamawas ingkang langkung wiyar ing paberayan ageng minangka lelandhesan hamangun nagari salebeting ngisi alam kamardhikan. Kalebeting kawontenan kados sapunika,semangat proklamasi kepara langkung gampil rumasuk ing atmosfer lebaran lumantar tema pengetan kamardhikan. Mugi semangat proklamasi sageda nuwuhaken greget kula lan panjenengan sedaya anggenipun merdi krenteg ngenthengaken panandhang lan sangganipun para sedherek ingkang taksih kabilut ing sangandhaping garis kemiskinan. Liripun, para warga ingkang sampun ngraosaken asiling pembangunan kanthi kasembadan kabetahan gesangipun, mugi sami kersa paring kawigatosan, welas asih, sarta boten owel andum kabingahan lan rejeki. Dene wujudipun saged langsung utawi lumantar lembaga-lembaga sosial ingkang madeg minangka sarana sinten kemawon kang badhe sabiyantu mring sesami, kados dene Lazis, Bazis, Solo Peduli, lan sapanunggalipun. Ing pangajab, para sedherek kang kalebet golongan marginal kalawau saged lega saking sakathahing panandhang lan awrating sanggan agesang padintenan, sarta kaajab saged ngincipi bingahing raos bakdan kanthi mardhikaning panggalih ing nagari ingkang sampun 68 taun mardhika punika. (iqbal wahyu purwito, pangreh paguyuban metri budaya jawi melathi surakarta)

Mulyakaken Arwahipun Para Leluhur

Iqbal Wahyu Purwito 
 Pangreh Paguyuban Metri Budaya Jawi Melathi 

Wulan Ruwah dados wulan ingkang mirunggan tumrap masarakat Jawi, awit wonten tradhisi ingkang taksih lumampah wiwit jaman rumiyin ngantos dumugi jaman globalisasi. Tradhisi punika kawastanan ruwahan, jalaran dipuntindakaken ing salebeting wulan Ruwah. Greget ruwahan langkung ketingal nalika ing tanggal-tanggal pungkasan, utawi watawis sedasa dinten saderengipun mlebet ing wulan Pasa Ramadhan. Ing jaman modheren, kathah kaum mudha ingkang gadhah panganggep bilih tradhisi ruwahan punika mligi ritual nyadran utawi tilik pasareyanipun para leluhur kemawon. Nalika jaman rumiyin, tradhisi ruwahan wujudipun rerangken ingkang kawiwitan saking arak-arakan, reresik pasareyan , slametan, kenduren, megengan kalajengaken nyadran. Dene pamungkasing reroncen ritual kanthi padusan ingkang katindakaken sedinten utawi kalih dinten saderengipun wulan Pasa. Ing rerangken tradhisi ruwahan, wonten sawernaning cecawisan (limrahipun kaginakaken kangge ritual megengan) kadosdene ketan, kolak lan apem. Cara kina, mangsakan apem ingkang mateng wiwitan lan ingkang pungkasan lajeng katangkepaken nyawiji, dipunwadhahi takir saking ron pisang. Cecawisan kalawau mengku pasemon murih handayani raketing tali silaturahmi, memanising sesrawungan ingkang sarwi rukun, lan pasemon murih sami kersa paring pangapunten angudi resiking batin.Ing saperangan masarakat wonten ingkang ngrenggani cecawisan kalawau sinartan krincingan awujud arta receh utawi ingkang saking logam,pralampitanipun boten kendhat anggenipun nyenyuwun dhumateng Gusti Allah lan tansah kinemulan greget anggenipun ngupadi kabetahaning gesang ing alam. Dipunwastani ruwahan awit katindakaken ing wulan Ruwah. Nanging wonten ingkang mratelakaken bilih sesebatan punika saking jarwodhosok ngluru arwah, ingkang ateges atur pandonga mugi Gusti Alah kersa nampi arwahipun para leluhur utawi pepundhen. Pamundhut sanesipun, ruwahan kapethik saking Basa Arab:ruh utawi arwahu. Sedaya kalawau undheranipun minangka pepemut tumrap manungsa bilih mangke badhe pejah lan sowan/marak ing ngarsa Pangeran Kang Akarya Jagad, mila kedah tansah hambudidaya hanetepi dhawuhing Gusti Allah murih boten nandhang kapitunan ing alam kalanggengan. Ugi pepemut bilih manungsa punika turun-temurun saking para leluhur, mila kedah mangertos dunungipun sarasilah para pepundhen. Masarakat ingkang ngrasuk piwulang Jawi sami nindakaken sadranan utawi nyadran ing wulan Ruwah, kanthi pangajab murih boten kesupen dhateng leluhur ingkang nurunaken. Awit saking punika nalika nyadran, prayogi mboten hamung reresik pasareyan, dedonga lajeng nyekar kemawon. Nanging kaajab para tiyang sepuh sageda paring seserepan babagan sarasilah tumrap para putra turunipun. Sadranan yektinipun sampun lumampah wiwit jaman Karaton Majapahit nalika Ratu Tribhuwana Tunggadewi jumeneng nata dumugi Prabu Hayam Wuruk. Sadranan utawi upacara nyadran saking tembung sradha ingkang tegesipun sesaji minangka srana panyuwunan utawi pakurmatan kangge mulyakaken arwahipun para leluhur. Lajeng wonten sinkretisme budaya nalika Wali Sanga nyebaraken ajaran Islam, tradhisi sradha tetep katindakaken nanging mawi donga-donga islami, tujuwanipun negesaken bilih manungsa ingkang sampun pejah boten gadhah daya, pramila ingkang gesang kedah ndongakaken mugi arwahipun leluhur katampi ing ngarsanipun Gusti Allah lan dipun apuntena sedaya dosa lan kalepatanipun nalika gesang ing alam bebrayan. Reroncening tradhisi ruwahan manawi dipunonceki ngandhut sakathahing piwulang luhur. Kawiwitan saking arak-arakan minangka wara-wara ngemutaken wulan Pasa sampun caket. Keplasipun, tiyang ingkang ngrasuk agami Islam enggala nata lahir-batinipun awit badhe nindakaken ibadah siyam Ramadhan sewulan muput. Dene reresik pasareyan, nyekar, lan dedonga satemah pepemut tumrap sangkan paraning dumadi sarta pasemon tansah ngurmati para leluhuripun. Rerangken kenduren lan megengan kajawi pralambang aspek religi wujud atur pandonga konjuk dhumateng Gusti Allah, ugi pralampita aspek sosial ngraketaken silaturahmi, sedekah, sarta angudi bebrayan ingkang rukun. (*)

Sumangga, Non-Muslim "Siyam" ing Ramadhan

Iqbal Wahyu Purwito
Pangreh Paguyuban Metri Budaya Jawi Melathi Surakarta

Siyam ing wulan Ramadhan ingkang dipuntindakaken umat Islam minangka ibadah wajib, ingkang maknanipun boten hamung cegah dhahar lan ngunjuk nanging ugi meper utawi ngendhaleni hawa nepsu. Dene tumrap tiyang Jawi siyam minangka laku prihatin kanthi wujud ingkang maneka warna, kadosdene: siyam mutih, ngrowot, ngalong, ngebleng, wetonan, lan sapiturutipun. Sanadyan wujud sarta tata caranipun benten-benten, nanging undheranipun sami: murih sageda meper lan ngendhaleni kridhaning hawa nepsu tumrap ingkang nindakaken. Kasunyatan bilih jejering hawa nepsu punika ageng sanget dayanipun tumrap patrap lan pakartining manungsa. Hawa nepsu kaperang saking kalih tembung: hawa lan nepsu, ingkang sedaya dunungipun ing salebeting rasa lan jiwa. Tegesipun hawa saged kaandharaken minangka sedaya laku ingkang tumuju dhateng sipat-sipat hanetepi punapa ingkang dados dhawuhing Gusti Allah. Dene nepsu minangka krenteg anggenipun nindakaken laku ingkang sipatipun ala. Hawa nepsu sampun tinitah nyawiji tumrap manungsa nalika gesang ing alam donya. Awit saking punika, manungsa kedah tansah angudi anggenipun meper utawi hangendhali hawa nepsu kanthi prayogi, kaajab hawa nepsu kalawau sageda mupangat tumrap pribadinipun piyambak punapa dene tiyang sanes utawi masarakat.Makaten kosok-wangsulipun, manawi manungsa boten kuwagang ngolah hawa nepsunipun, temtu bakal ngundhuh kapitunan wonten ing alam bebrayan donya punapa dene alam kalanggengan utawi akerat ing tembe.
Kupiya merdi hawa nepsu murih saged pener lan bener ugi mawarni-warni, ing antawisipun kanthi laku mindhahaken (transformasi) jejering hawa dhateng nepsu, sarta mindhahaken jejering nepsu dhateng hawa. Andharanipun makaten, nalika tuwuh raos awrat badhe netepi utawi nindakaken dhawuhing Gusti Ingkang Maha Suci, prayogi enggala dipunperdi srana dipunpindhah dhateng jejering nepsu satemah murih dados raos awrat nalika tuwuh grengseng badhe nindakaken pakarti ala. Makaten ugi nalika tuwuh krenteg badhe nindakaken pakarti ala, tanpa suwala enggala kasuntak dhateng jejering hawa, murih lumintu dados mijiling krenteg hanetepi sedaya dhawuhing Gusti Allah jumbuh kaliyan pranataning agami. Kupiya mindhakaken jejering hawa dhateng nepsu punapadene mindhahaken jejering nepsu dhateng hawa makaten tumrap kabudayan Jawa saged dipunwastani meper kridhaning hawa nepsu. Tiyang Jawi gadhah maneka cara anggenipun meper hawa nepsu. Ing antawisipun kanthi tapa brata minangka lampah manunggaling kawula Gusti, tarak brata minangka lampah cegah dhahar kalawan guling (ngirangi dhahar, ngunjuk lan sare), siyam mutih, ngrowot, ngasrep, lan sanes-sanesipun. Tarak brata kalawau lajeng minggah malih ingkang dipunwastani mesu brata utawi laku prihatin. Ing budaya Jawi, masarakat anggenipun nindakaken laku pasa ugi maneka warni, wonten ingkang adhedhasar saking olah batin (kebatinan), ugi ingkang lelandhesan piwulang agami ingkang sumebar ing nuswantara. Awit saking punika, masarakat anggenipun nindakaken siyam ugi benten antawis setunggal lan sanesipun, kajumbuhaken punapa ingkang dados lelandhesanipun. Wonten ing ajaran Hindu, siyam katindakaken nalika Nyepi, dene ingkang ngrasuk ajaran Buddha kanthi mligi dhahar jinis sayuran (vegetaris), umat Kristiani nindakake siyam minangka tandha raos prihatin ngawuningani kahanan ing masarakat, lan sapiturutipun. Ing ajaran Islam, siyam kaperang dados kalih, ingkang dipunwastani siyam wajib (kados dene siyam ing wulan Ramadhan lan siyam nadar nalika kajatipun dipunijabahi Gusti Allah) sarta siyam sunnah (ing antawisipun siyam Senin Kemis, Syawal, Daud, lan sapiturutipun). Wosing siyam boten sanes kajawi minangka lampah meper hawa nepsu. Dene tujuwanipun nyaketaken dhiri lan minangka wujud taat dhumateng parentahing Gusti Ingkang Murbeng Dumadi. Hakekat siyam yektinipun meper sedaya hawa nepsu, kalebet pandulu ingkang saged nuwuhaken krenteg maksiyat, pangandikan ingkang boten migunani kadosdene nacad alanipun tiyang sanes, pamireng babagan ingkang kirang becik lan njalari tumindak dosa, lan sanes-sanesipun. Siyam minangka kupiya meper hawa nepsu dados srana hanggladhi jiwa murih langkung tambah sabar lan kiyat nampi maneka pacobaning gesang kanthi legawa, hangudi kebaking raos sukur dhumateng Gusti Ingkang Maha Kawasa. Awit saking punika, nalika nindakaken siyam, pikiran lan batos ugi kedah tumut siyam jalaran Gusti Allah Maha Pirsa punapa kemawon, kalebet isining pikiran lan batinipun manungsa.
Lampah meper hawa nepsu saged katindakaken sinten kemawon kanthi sesarengan umat Islam ing wulan Ramadhan punika. Liripun, ing wulan Ramadhan umat Islam sami nindakaken siyam minangka kuwajiban ngibadah, dene masarakat ingkang boten ngrasuk Islam ugi saged nindakaken “siyam” minangka srana meper hawa nepsu ing wulan Ramadhan. (*)

Wujuding Sportifitas Tiyang Jawi



Sawetawis dinten kepengker, wiwit surya kaping 1 Syawal 1433 H, wonten tradhisi ingkang dipuntindakaken masarakat ingkang kawastanan apura-ingapura. Wujudipun panyuwunan pangapura dhateng sesami tumrap sadaya kalepatan saha maneka babagan ingkang damel kirang renaning penggalih salebeting setaun kepengker. Padatan kawiwitan saking kulawarga , para putra dhumateng tiyang sepuhipun, kalajengaken para sedherek, sanak kadang, lajeng tangga tepalih ing kanan-kerengipun. Wonten ing tatacara apura-ingapura, kapurwakan aturipun ingkang mudha nyenyuwun pangapura dhumateng ingkang langkung sepuh . Dene para sepuh sasampunipun nyuntak sih samodra pangaksama ugi sinartan pamundhut amrih ingkang langkung mudha ugi purun caos pangapura kalepatanipun tiyang sepuh. Tradhisi punika ngandhut piwulang gesang ingkang utami lan saged dados kaca pangilon wonten ing bebrayan, awit wontenipun pasemon ing antawisipun sportifitas, introspeksi saha pralampita nigas sawernaning arogansi. Ing tradhisi apura-ingapura sadaya sami nglenggana kagungan kalepatan, mila lajeng nyuwun pangapunten. Makaten ugi tiyang sepuh, sanajan jejeripun minangka tiyang ingkang dipunkurmati nanging boten lingsem nyuwun pangapunten jalaran nglenggana gadhah kalepatan utawi babagan ingkang damel kuciwa para putra/ingkang langkung mudha. Manawi dipunonceki, pasemonipun tiyang sepuh punika boten namung rama-ibu utawi ingkang yuswa sepuh, nanging saged sumrambah dhumateng tiyang ingkang dipunsepuhaken jalaran kalenggahanipun, kados dene para pemimpin, tokoh masarakat, pejabat, para wakil rakyat, para ingkang kagungan status sosial inggil ing pabrayan, lan sapiturutipun.
Apura-ingapura ingkang katindakaken masarakat saben wulan Sawal punika kalebet salah satunggaling tradhisi campuran budaya Jawi kaliyan Islam. Pengaruh Islamipun jalaran kabeta swasana ingkang wonten gegayutanipun kaliyan rerangken ritual Islam, wiwit siyam Ramadhan ing sasi Pasa, kalajengaken Idul Fitri ing 1 Sawal minangka tandha kuwajiban nindakaken siyam Ramadhan tumrap umat Islam sampun lebar utawi rampung, tumuli kalajengaken siyam sunnah nenem dinten ing wulan Sawal. Dene ing masarakat Jawi (Islam), bakda Ariyadi utawi Idul Fitri dipunmaknani wangsul wonten ing kahanan utawi kahanan suci gegayutanipun kaliyan sarampungipun nindakaken ibadah siyam Ramadhan sewulan natas. Kalajengaken siyam Sawal nenem dinten, lan katutup kanthi kupatan (mila lajeng kawastanan bakda kupat, watawis seminggu sabibaripun bakda Ariyadi). Sanajan tradhisi apura- ingapura kalebet tradhisi campuran budaya lan Islam, nanging ing ajaran Islam boten wonten tuntunan apura-ingapura mligi ing 1 Sawal. Miturut tuntunan Islam, apura-ingapura katindakaken saben wekdal, nalika hangrumaosi damel kalepatan dhateng sesami kedah lajeng enggal-enggal nyuwun pangapura, makaten ugi ingkang dipunsuwuni pangapura, kedah enggal paring pangapura karana Gusti Allah. Kajawi punika, rumpakaning atur ing tradhisi apura-ingapura padatan sinartan ukara:"minal aidin wal faizin" ingkang dipunanggep ngemu teges panyuwunan pangapura tumrap sakathahing kalepatan. Kamangka ukara punika yektinipun perangan saking reroncen ukara "ja’anallahu wa iyyakum minal aidin wal faidzin, dene maknanipun mugi Gusti Allah handadosna kula lan panjenengan minangka tiyang ingkang sami wangsul lan begja. Liripun,papuji mugi siyam Ramadhan ingkang sampun katindakaken sageda damel takwa. Awit saking punika, langkung prayogi atur papuji kados ingkang dipuntuntunaken Kanjeng Nabi Muhammad SAW kanthi taqabbalallahu minna wa minkum, shiyamana wa shiyamakum ingkang tegesipun mugi Gusti Allah kepareng nampi amal kula lan amal panjenengan, amal siyam kula lan amal siyam panjenengan. Suprandene ingkang lumampah ing masarakat taksih kados ing tradhisi padatan, temtunipun boten dados punapa, sauger kadulu saking pamawas budaya ingkang ngandhut piwulang luhur. Pawadanipun, tradhisi punika saged dados panjurung tuwuh lan ngrembakanipun ing masarakat, ingkang tundhonipun adamel rukun ing pabrayan. (*)

Tuladha Hamicara (3): Atur Pambageharja

Dening: Iqbal Wahyu Purwito 

Assalamu’alaikum Wr. Wb. / Kulanuwun,
Para pinisepuh, sesepuh, saha para tamu sinedhahan ingkang winengku ing pakurmatan. Hamurwakani atur, kanthi kebaking panyuwunan dhumateng panjenengan sadaya, sumangga mugiya kersa kula dherekaken ngunjokaken raos suka syukur ing ngarsaning Gusti Allah Ingkang Maha Kawasa. Awit saking sih wilasa saha kanugrahanipun, panjenengan sadaya dalah kula hantuk pangayoman karahayon.

Para tamu kakung saha putri ingkang satuhu winantu ing suka basuki, ing nriki kula kadhawuhan/kasaraya/hamakili Bp/Ibu ………  Mugi kaparengna kula handumugekaken punapa ingkang dados sedyanipun.
Minangka purwakaning atur, Bp/Ibu …….. ngaturaken pambage wilujeng rawuh panjenengan sadaya, ingkang sampun kersa nuhoni menapa ingkang dados pamundhutipun .  Salajengipun, Bp/Ibu….. ngaturaken agenging panuwun katur panjenengan sadaya, ingkang sampun kersa hanjenengi/hangestreni lampahing tatacara ing wekdal punika, inggih dhauping panganten Rr. …. ingkang kajatukrama dening Bgs. …….. putranipun Bp…. Sekaliyan saking …..
Hawit saking punika, Bp/Ibu …… kepareng nyuwunaken  donga pangestu panjenengan sadaya, mugi panganten sekaliyan ing tembe tansah kadumugen sedyanipun ingkang sarwa utama, cundhuk kaliyan kekudanganing para pinisepuh sarta ingkang sami bebesanan.
Kajawi punika, Bp/Ibu …… ugi ngaturaken panuwun tanpa pepindhan tumrap sadaya peparing pratandha-sih, minangka agenging katresnan panjenengan. Hamung kemawon, Bp/Ibu…. Nglenggana, mboten saged atur piwales punapa-punapa. Sagedipun hamung sumarah saha nyenyuwun ing ngarsaning Gusti Ingkang Maha Asih, mugi Gusti paring leliru ingkang sakelangkung ageng kaliyan ingkang sampun panjenengan rilakaken kalawau.   
Para tamu kakung saha putri ingkang winantu ing luhuring budi, Bp/Ibu….. ing siang/dalu punika hanggadhahi kersa, mawi atur-atur dhumateng panjenengan sadaya, adhedasar rancangan ingkang kaangkah sageda damel sukarenaning panggalih. Suprandene dumugining data taksih kathah pinanggih kekiranganipun ing bab boja- karma, saha bab-bab ingkang kirang mranani, menggahipun handadosaken cuwaning panggalih, langkung-langkung tumrap klinta-klintunipun para kadang hamong tamu sarta juru leladi hanggenipun ngacarani rawuh saha lenggah panjenengan sadaya, kanthi trusing manah, Bp/Ibu …. Nyuwunaken agenging samodra pangaksama.
Ing salajengipun, panjenengan sadaya kasuwun hanyekecakaken anggenipun lelenggahan saha ngrahapi pasugata ngantos paripurnaning tatacara ing wekdal punika, kanthi sukarena.
Ing wasana, kula nglenggana anggen kula hamakili matur Bp/Ibu…. taksih tebih saking jangkeping trapsila basa krami, kula hanyadhong lumubering pangaksama.
Wassalaamu’alaikum Wr. Wb / Nuwun, matur nuwun.    


Tuladha Hamicara (2): Atur Panampi Pasrah Manten

Ing perangan menika, kepareng kula paring pamundhut arupi conto atur panampi pasrah manten. Prelu kawuningan, bilih ing budaya Jawi, mliginipun ing babagan trep-trepan basa ing pahargyan/pawiwahan, mboten wonten ingkang paling leres lan ugi mboten wonten ingkang lepat. Awit sedaya kajumbuhaken kaliyan adat ingkang sinengker ing pabarayan utawi papan. Awit saking menika, miturut pamundhut kula ingkang cubluk , sinten kemawon ingkang badhe hangayahi jejibahan hamicara ing pahargyan utawi pawiwahan, prayogi kersa nulad saha hanjumbuhaken kaliyan adat ingkang sinengker. Sedaya panyaruwe sumangga dhumateng panjenengan sedaya tumrap conto ing ngandhap menika:

Kula nuwun,
Katur dhumateng Bp......(nama yang bertugas memasrahkan)… ingkang satuhu winantu ing pakurmatan, langkung rumiyin sumangga mugia kersa panjenengan sapangombyong kula dherekaken ngunjukaken suka syukur ing ngarsa Gusti Allah Ingkang Maha Welas saha Maha Asih , ingkang sampun haparing kawilujengan, kasarasan saha karaharjan dhumateng panjenengan sedaya dalah kula. Mugi sih wilasaning Gusti Ingkang Maha Suci, tansah kapatedhakaken dhumateng panjenengan sapangombyong, sumrambah ing sedayanipun. Amin.


Bp. ..(nama yang bertugas memasrahkan)…., ing titi kalenggahan menika, kula ingkang kadhawuhan hamakili Bp./Ibu …(nama orang tua mempelai putri)…, saperlu nanggapi atur panjenengan kalawau.
Ingkang sepisan, kula ngaturaken wilujeng rawuh ing ngriki, satemah damel rancag tatacara ing wekdal menika.

Atur ingkang kaping kalih, lumantar kula, Bp/Ibu ..(nama orang tua mempelai putri).., ngaturaken panuwun paringipun salam taklim saking Bp/Ibu…(nama orang tua mempelai putra)… , kanthi pamuji mugi Gusti Allah tansah paring kawilujengan, katentreman saha kasarasan dhumateng Bp/Ibu ..(nama orang tua mempelai putra)..sakulawarga.

Salajengipun, sowan panjenengan hanglarapaken badhe panganten kakung, pun Bg. ..(nama mempelai putra)…, putranipun Bp/Ibu ..(nama orang tua mempelai putra).. saking ……, kula tampi kanthi sukarenaning manah.
Menggah kalajenganing tatacara ing wekdal menika, sampun wonten ing pamurbanipun Bp./Ibu …(nama orang tua mempelai putri)…. . Panjenengan sapandherek kula aturi pinarak lenggah minangka dados tamu, hamung kasuwun jurung pamuji saha pangestu, mugi kelampahaning sedya ing wekdal menika sageda lulus widada nir ing sambekala.

Minangka pungkasaning atur, kula nglenggana kathah kekirangan saha kalepatan, langkung-langkung menggahing trapsila basa krami, kula nyuwun agenging pangaksami.
Nuwun, matur nuwun.

Bathik, World Heritage Asli Indonesia

NALIKA mratinjo wewengkon ingkang katrajang lindhu ing Sumatera Barat, 2 Oktober kepengker, Presiden Susilo Bambang Yudhoyono (SBY) mratelakaken pawadan bab bathik ingkang dipun agem. Presiden ngandharaken bilih 2 Oktober 2009 minangka Dinten Bathik. Andharan Presiden SBY punika jumbuh kaliyan putusan United National Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) ingkang netepaken bathik minangka warisan pusaka donya (world heritage) ingkang asumber saking Indonesia.
Tumrap bangsa Indonesia, putusan UNESCO punika saged kawastanan anugerah Gusti Allah ingkang damel bombonging panggalih. Awit pamarentah RI sampun dangu kanthi mboten kendhat anggenipun mbudidaya mbiwarakaken ing laladan internasional bilih bathik punika estu warisan kultural adiluhung asli Indonesia. Prelu kawuningan, magepokan kaliyan bathik, sawetawis nagari manca pranyata kumecer damel bathik. Kalebet Malaysia, ingkang kepara sampun ancang-ancang wiwit tahun 2004 nedya dados minangka nagari punjering bathik internasional. Murih gegayuhan punika saged enggal kawujud, Malaysia mboyong pengrajin-pengrajin bathik tulis saling tlatah Ngayogjakarta. Para pengrajin kalawau lajeng kadhapuk minangka instruktur produksi bathik.
Bathik panci mancaraken daya pencut ingkang ageng. Cakrikipun ingkang khas ketingal eksotik. Awit saking punika kathah ingkang kasengsem, kalebet tiyang saking manca. Kajawi punika bathik pranyata fesyenabel, saged dipun trepaken model punapa kemawon, saha luwes dipun kombinasi kaliyan bahan sanesipun. Pramila ing jaman sak punika, motif bathik saged sumrambah kaagem ing maneka swasana lan papan. Wiwit ing pasamuwan, acara resmi, kesripahan, utawi ageman padintenan. Bathik ugi ketingal sampun limrah kaagem ing papan pedamelan utawi kantor, hotel, mal, lan sanes-sanesipun. Kawontenan kados makaten punika benten sanget kaliyan rikala kula taksih alit. Kala semanten bathik namung kaagem ing swasana saha papan tinamtu, umumipun nalika jagong ing pasamuwan utawi ngrawuhi acara resmi. Pramila kala semanten manawi kaleresan panjenengan tindak ing griyanipun rencang kanthi ageman mawi motif bathik, mboten nggumunaken manawi rencang lajeng moyoki: “Badhe jagong dhateng pundi?”
Gegayutan kaliyan putusan UNESCO kados kasebat ing seratan nginggil kalawau, prayoginipun bangsa Indonesia tansah ngleluri bathik. Langkung-langkung tumrap pabarayan Jawa, ingkang sampun kawentar kanthi bathik tulisipun. Sampun ngantos kaprigelan pengrajin bathik tulis kandheg ing generasi sak punika kemawon. Putra-wayah dalah keturunan sak mangke ugi kedah saged hamarisi bathik minangka pusaka donya punika. Budi dayanipun maneka cara, antawisipun kanthi asring nyrawungaken lare bab bathik. Wujudipun inggih kanthi ageman bathik, saged awujud ageman utawi sinjang, utawi maneka kerajinan ingkang migunakaken motif bathik. Ugi kersoa paring kawruh sujarah bathik, maneka motifipun, kalebet naminipun ingkang ngemu pralambang (simbolis) pandonga utawi panyuwunan, kados dene Sido Mukti, Sido Luhur, lan sak panunggalanipun. Kajawi punika, lare-lare prayoginipun ugi dipun tepungaken sarana ningali proses produksi bathik tulis. Ing pangajab, generasi sak mangke saged mangertos kados pundi njlimetipun damel bathik tulis, wiwit saking ngeblat pola, kaprigelan migunakaken canthing nalika mbathik, ngantos dumugi proses mbabar.
Kanthi ngleluri bathik,ugi saged nuwuhaken krenteg saha raos handarbeni pusaka budaya ingkang adiluhung. Sampun ngantos kanugrahan awujud putusan UNESCO punika kalawau namung kandheg dados raos bombong, kasubya dados eforia/obor blarak ananging keturunan kula lan panjenengan sak mangke sagedipun namung ngagem bathik ingkang dipun damel tiyang manca. (*)


Iqbal Wahyu Purwito, pandhemen budaya Jawa, aktif ing kegiyatan memetri budaya mligine babagan pambiwara lan hamicara, pengurus Paguyuban Metri Budhaya Jawa MELATHI, Nusukan, Surakarta.






Tuladha Hamicara (1): Atur Pasrah Panganten

Dening: M.Iqbal Wahyu Purwito 


Atur pasrah panganten utawi paningset, makaten ugi atur nampi pasrah, kathah versi-nipun. Lajeng kados pundi ingkang leres? Sedaya leres, liripun ing kabudayan Jawi mliginipun babagan basa ing hamicara menika mboten wonten ingkang lepat. Awit trep-trepan basa ing hamicara menika dipun jumbuhaken kaliyan adat ingkang sinengker ing wewengkonipun piyambak-piyambak. Kanthi menika, mugi kawuningan bilih paraga ingkang badhe atur pasrah kedah kersa nulat utawi njumbuhaken kaliyan tlatah utawi wewengkon ingkang kagem tatacara pasrah-panampi, murih "komunikasi" sageda prayoga.
Ing ngriki, kula ndherek mbiwarakaken conto atur pasrah manten ing tatacara mantu ingkang limrah dipun praktek-aken ing Surakarta/Solo.

Kula nuwun,
Sih wilasa saha barkahing Gusti Allah Ingkang Maha Asih, mugi tansah kaparingna/kapatedhakaken*0) dhumateng panjenengan sedaya, ugi dhumateng kula . Amin.
Katur dhumateng ingkang kinurmatan, Bp. …(nama orang tua mempelai putri).. sekaliyan, ing kalenggahan menika lumantar Bp. …(nama orang yang bertugas menerima pasrah)… Ing titi kalenggahan menika, kula (ingkang kadhawuhan /minangka sulih sariranipun/kautus*1) dening Bp/Ibu …(nama orang tua mempelai putra)…saperlu handumugekaken atur.
Atur ingkang sepisan, awit jurung pamuji saha pandongan saking para pinisepuh, sesepuh saha panjenengan sedaya, sowan kula sapandherek/sapangombyong*2) wiwit saking griya dumugi ing madyaning wisma pahargyan ngriki, kinayoman kawilujengan saking sih wilasaning Gusti Allah.
Atur ingkang kaping kalih, sowan kula ing ngriki saperlu hanglarapaken badhe panganten kakung, pun Bg…(nama mempelai pria).., putranipun Bp/Ibu ..(nama orang tua mempelai pria).. saking………, ingkang badhe hanjatukrama Rr ….., putrinipun Bp/Ibu….(nama orang tua mempelai putri)..
Salajengipun, menggah kelampahaning tatacara dhauping panganten sekaliyan, Bp/Ibu…(nama orang tua mempelai putra).. hamung sumangga wonten ing pamurbanipun Bp/Ibu.. (nama orang tua mempelai putri)..
Mekaten aturipun Bp/Ibu ..(nama orang tua mempelai pria). Dene kula ingkang hamakili, nglenggana, taksih tebih saking jangkeping tatabasa, paramasastra menapa dene subasita, kula nyuwun lumunturing samodra pangaksama.
Nuwun, matur nuwun.
….
*0): dipun pilih salah satunggal kemawon
*1): kadhawuhan/kautus, manawi ingkang dipun wakili yuswanipun langkung sepuh
     : minangka sulih sarira/hamakili, manawi ingkang dipun wakili yuswanipun sapantaran.
*2): sapandherek/sapangombyong, dipun pilih salah setunggal kemawon.

Tradhisi Kembar Mayang (1): Kebak Pasemon Luhur, Isih Dipercaya Malati ...

Oleh: Iqbal Wahyu Purwito,
 Pengurus Paguyuban Metri Budaya Jawa MELATHI Surakarta

Adat ing masyarakat Jawa, saben ana palakrama racake ora bisa pisah karo sing jenenge kembar mayang. Produk kabudayan kang digawe saka debok, janur lan sawernaning godhong-godhong, direka nganti mujud kaya dene gunungan.
Yen kadulu, kembar mayang duwe bentuk, fungsi lan estetika, sarta ngemu pralambang utawa pasemon kang slaras karo nilai-nilai ing paberayan. Pandulu kembar mayang saka estetika, katilik saka komposisi dasare kang katon pengkuh. Pasemone, calon panganten wis temen mantep anggone arep nglakoni urip bebarengan, cundhuk marang pranatan sosial ing lingkungane. Wujud kembar mayang sing kaya gunungan (wujud munggah), ngemu pralambang sesambungane manungsa marang Gusti Allah. Lire, tansah manembah lan bekti marang Gusti Kang Akarya Jagad.

Kembar mayang uga ora bisa ucul saka prosesi madege. Tegese, wiwit nyamektakake sawernaning ubarampe kanggo gawe kembar mayang, uga proses anggone gawe (ana ing dhaerah, utamane ing padesan, proses gawe kembar mayang diarani kanthi istilah “tebusan” kembar mayang. Dene ing kraton kasunanan utawa sedulur-sedulurkang golek seserepan ing pawiyatan, istilah “tebusan kembar mayang” ora ana, ananging nganggo istilah “tumedhaking utawa tumuruning kembar mayang”).

Kepriye sikep nalika gawe kembar mayang? Miturut keyakinane wong kuna, gawe kembar mayang kudu kanthi ati resik, ihlas, lan anggone gawe kanthi tenanan, tansah linambaran donga lan panyuwunan marang Gusti Allah.

Nganti tumeka sak iki (generasi), ora sithik sing percaya yen kembar mayang iku malati. Emane, percayane ya mung taklid, amarga padha keset anggone golek ilmu utawa seserepan sing sak benere. Akibate, akeh kang padha ora mudheng banjur nduweni rasa wedi nalika arep ngusung/ngangkat kembar mayang. Umpamane, ana wong kang ora sengaja nyenggol lan gawe rusake kembar mayang. Awit keweden saka sugestine dhewe, ora mokal njalari wong mau semaput, utawa girap-girap. Lha, kang kaya mangkene iki banjur digathuk-gathukke wong-wong sing ora ngerti juntrunge, marang bab-bab kang mistis. Apa bener mangkono? Banjur kepiye juntrunge kembar mayang? Ngapa saperangan umat Islam kaya-kaya “anti” marang kembar mayang minangka dekorasi ing tata cara manten (walimatul ‘urusy)?
(ana candhake)



Pasemon Luhur ing Busana Jawi

Dening: Iqbal Wahyu Purwito
(Pengurus Paguyuban Metri Budaya Jawa MELATHI Solo)



Ajining dhiri ana ing lathi, ajining raga ana ing busana. Makaten pasemon wiwit jaman kina ngantos dumugi ing jaman laptop sak punika, taksih asring dipun trepaken ing pabarayan. Lajeng kados pundi busana Jawi ing jaman punika? Ingkang cetha, busana Jawi (ingkang asring kasebat Busana Kejawen) jaman sak punika hamung saged katrepaken nalika wonten salah satunggaling tatacara, umpaminipun nalika pahargyan utawi pawiwahan, saha tata cara adat, utawi tata cara pengetan nasional (Kartini-an, kirab budaya, lan sak panunggalanipun).

Busana Jawi utawi Busana Kejawen sayektinipun ngandhut pralambang piwucal budaya Jawi ingkang kebak kaluhuran. Pralambang ateges mboten kawedhar kanthi gamblang, ananging sinandhi utawi sesidheman. Salebeting Busana Kejawen kathah piwucal luhur sinandhi, ingkang werdinipun pitutur utawi piwucal ingkang kedah dipun trepaken ing alam bebrayan, murih sageda ginayuh gesang ingkang rukun saha hayem, satemah saged mujudaken kahanan ingkang “harmonis” ing pagesangan tumrap sesami punapa dene dhumateng Gusti Allah Ingkang Akarya Jagad.

Wondene pralambang pitutur utawi piwucal luhur ing busana Jawi, kawedhar wiwit saking busana ing perangan nginggil, tengah, dumugi ngandhap. Sampun kathah andharan bab werdining busana Jawi. Kaparengna, kula ndherek mbiwarakaken malih lumantar blog punika. Pangajap kula, murih Busana Jawi mboten dipun anggep minangka busana ingkang hamung kaagem wonten ing pahargyan utawi tata cara kanthi adat jawi kemawon, ananging pasemonipun ingkang luhur saged katampi. Kajawi punika, sageda nambah kawruh kula pribadi lan panjenengan sedaya, murih mboten nuwuhaken pamundhut ingkang kirang prayogi amargi hamung adhedhasar pangriptaning pribadi kanthi ukuran tinamtu (nyuwun sewu, kepareng blaka kemawon: wonten salah satunggaling sedherek muslim ingkang taksih kagungan pamundhut bilih busana kejawen punika kepara saged njlomprongaken iman ing kamusyrikan, saha mboten syar’i). Manawi busana kejawen putri dipun wastani mboten syar’i, kula pribadi sarujuk. Awit ing busana Jawi panci mboten wonten jilbab, saha taksih sanggulan. Ing kawontenan sak punika, kathah para sedherek muslimah ingkang ngagem busana Jawi kepara nyaketaken tumuju syar’i. Wujudipun, kanthi ageman ingkang rapet, mboten sanggulan, ngagem jilbab, kebayakipun ugi sampun modifikasi langkung panjang, saha ngagem stocking.

Dene ingkang kakung, Busana Kejawen taksih trep saha syar’i. Manawi ingkang ngetrepaken isbal (= kain mboten mleret nutupi “mata kaki”), jarikipun saged dipun tarik ing sak inggilipun “mata kaki” kalawau. Ananging ing busana perangan nginggil tetep blangkonan. Awit manawi ageman beskap dipun paring kopiah/songkok, malah ketingal mboten limrah, kepara nuwuhaken gumujenging tiyang-tiyang ingkang mirsani.

Wangsul malih ing bab pralambang busana kejawen kalawau. Ing perangan inggil, kasebat blangkon utawi udheng. Udheng ngandhut pasemon murih ingkang ngagem udheng sageda tansah “mudheng” utawi mangertos. Liripun, kajawi mudheng ing babagan kawasisan, ugi sageda kukuh ing pamikiran saha mangertos tumrap sangkan paraning dumadi (saged mangertosi menapa ingkang dados ancas/tujuwanipun gesang ing alam donya).

Ing perangan tengah, kawastanan beskap. Manawi dipun titipriksa, wonten benik ing perangan kanan lan kiring beskap kalawau. Benik ngemu werdi bilih polahing manungsa kedah sarwi dipun nik-nik (kanthi petung ingkang tlesih, teliti, ngati-ati) . Liripun, sampun ngantos damel tuna saha tatuning manah tiyang sanes. Sangandhapipun beskap, wonten perangan sabuk ingkang dipun ubedaken ing padharan ngandhap. Werdinipun, wonten ing alam donya, manungsa kedah ubed anggenipun nyekapi kabetahan gesang tumrap dhiri pribadi menapa dene kulawarga. Sacelakipun sabuk, wonten epek-timang (ingkang ateges ngupadi ilmu kagem sangu ing alam bebrayan, saha kaajap ilmu kalawau sageda kaserep kanthi gamblang). Dene perangan tengah salajengipun kawastanan jarik (saking pasemon aja gampang serik). Liripun manungsa kedah narima ing pandum saking Gusti Allah, saha tansah sabar. Jarik kalawau dipun wiru, pasemonipun wiwiren aja nganti kleru.

Ingkang pungkasan, busana ing perangan ngandhap, kawastanan selop utawi canela. Canela saking pasemon canthelna jroning nala. Liripun, batin manungsa kedah kiyat anggenipun ngregem iman. Wujudipun kanthi manembah, ngibadah saha pasrah dhumateng Gusti Allah. Ing perangan wingking, wonten keris utawi dhuwung utawi curiga. Keris dipun selipaken ing wingking, pasemonipun manungsa kedah saged ngungkuraken sedaya pambilut/panggodhaning syetan. (*)

Doa Tak Kunjung Dikabulkan karena Allah...

by: M. Iqbal Wahyu Purwito

Cobaan yang beruntun kadang membuat iman manusia goyah. Bahkan, lantaran terkikisnya keimanan oleh bisikan syetan yang begitu kuat, rentang waktu yang sebenarnya tidak terlalu lama dibanding kesempatan hidup manusia yang tengah menjalani cobaan tersebut, dirasakan sangatlah panjang. Ibarat cobaan itu serasa tiada jera mendera kehidupan sehari-hari.  Nah, di sini kesabaran dan keistiqamahan seseorang sebenarnya sedang “digembleng” Allah agar kian kokoh. Sayang sekali, banyak manusia yang justru salah paham kepada Allah lantaran mata hatinya tak mampu melihat hikmah di balik cobaan tersebut.
Ambil contoh sebut saja namanya Fulan, seorang bapak muda yang terkenal rajin beribadah, termasuk melakukan shalatul lail. Dia kerap bermunajat dan berkhalwat dengan Allah. Dari mulutnya sayup terdengar bisikan lembut memohon ampunan, perlindungan, dan tentu saja permintaan. Fulan sedang dicoba keimanannya melalui sikap sang istri tercinta. Fulan yang dulu berkecukupan dan rumah tangganya harmonis, kini kerap mendapat perlakuan menyakitkan dari istrinya. Kondisi ekonomi Fulan yang merosot, telah meruntuhkan sikap qana’ah si istri atas kondisi yang dihadapi. Wanita yang telah disuntingnya itu sering ngomel, mengungkit-ungkit masa-masa indah saat ekonomi keluarga bergelimang kecukupan beberapa tahun silam. Puncaknya, si istri mendapat godaan seorang pria yang juga sudah berkeluarga. Selain merajut hubungan haram, pria tersebut juga menggandeng istri Fulan untuk berbisnis bidang kuliner. Ironisnya, Fulan tak dilibatkan dalam bisnis si istri dengan alasan Fulan dianggap kurang “mumpuni” untuk bisnis kuliner.
Hingga dari tahun ke tahun, rupanya Allah belum mengabulkan permintaan Fulan. Upaya Fulan sebagai kepala keluarga untuk meningkatkan ekonomi rumah tangga justru kian merosot. Sebaliknya, bisnis kuliner si istri makin meroket. Katering yang dikelola istri Fulan bersama pria lain tadi berkembang pesat, sampai kewalahan melayani order. Kedekatan istri Fulan dengan pria tersebut pun semakin memunculkan gunjingan tetangga. Persoalan sepele kerap memicu menjadi perselisihan Fulan dengan istrinya. Akhirnya mereka memilih bercerai.
Subhanallah, penderitaan Fulan bertambah komplit: harga diri sebagai lelaki telah diinjak-injak, utang kian menumpuk, dan tentu saja kehilangan istri yang dicintainya. Fulan mencoba tabah dan bersabar. Tiap kali kesedihan mendera, dia mencuatkan dalam hatinya keyakinan bahwa pertolongan Allah semakin dekat asalkan tetap bertawakal. Namun hingga tahun berikutnya kondisi tak berubah. Bahkan, Fulan terpaksa “ditampung” oleh saudara kandungnya karena tak punya penghasilan untuk mencukupi kebutuhan dirinya.

Suatu hari, menjelang sepertiga malam di mana Fulan biasa terbangun untuk menunaikan tahajud, dia hanya duduk di tepi ranjang. Batinnya berucap. “ Ya Allah, bertahun-tahun aku mendekat kepada-Mu, justru Kau timpakan ujian yang tiada henti. Sedang istriku yang tak rajin beribadah, justru Kau kucuri rizki berlimpah hingga dia meninggalkanku dengan menorehkan luka, harga diriku terkoyak. Mana kuasa dan kebesaran-Mu, mana sifat rahiim-Mu? “ jerit Fulan dalam batin. Kemudian dia kembali merebahkan diri, tak jadi menunaikan shalat tahajud.

Sambil berbaring, Fulan menerawang. Batinnya kini mengeluh, antara menangisi kondisi, berharap pertolongan Allah, namun juga “protes” kepada Allah. Tiba-tiba dia terngiang nasihat salah seorang takmir masjid beberapa waktu lalu, saat Fulan curhat. Takmir itu memompa semangat Fulan agar tetap bersabar dan bertawakal. “Allah menguji hamba-Nya sesuai kemampuan hamba tersebut. Artinya, Allah tahu dirimu masih kuat menerima ujian-Nya, dan Allah sedang mengokohkan kelemahan itu, agar dirimu menjadi sosok yang semakin sempurna,” ujar si takmir waktu itu.

Fulan juga teringat nasihat-nasihat si takmir selanjutnya. Yakni,soal belum dikabulkannya doa hingga bertahun-tahun, padahal selalu diiringi amal ibadah dalam hidupnya. “Fulan, tentunya Allah lebih tahu. Bisa jadi Dia belum mengabulkan doamu karena Dia ingin lebih dulu membersihkan seluruh tubuhmu dari segala dosa yang melekat, supaya dirimu kelak benar-benar siap ketika Allah mengangkat derajatmu, menjadikan dirimu seorang hamba Allah yang senantiasa berdakwah kepada orang-orang di sekitarmu, juga akan memberikan cerita indah untukmu sebelum menghadap kembali kepada-Nya.”

Bersamaan itu, terdengar kumandang adzan Subuh. Blaar…, Fulan tersentak oleh lamunannya. “Astaghfirullah…,” seru Fulan. Dia pun menangis, menyesali ketidaksabarannya, prasangka buruknya kepada Allah, dan kelancangannya “memprotes” Allah. Dia segera bangkit dari pembaringan, membasuh dirinya dengan air wudlu, lalu bergegas ke masjid. Usai menunaikan Shalat Subuh, Fulan menjerit dalam batin, memohon ampunan Allah atas kelakuannya semalam. " Ya Robbi, ampuni hamba-Mu yang hina dan bodoh ini. Sudilah Engkau menerima taubatku. Aku ihlas menerima cobaan-Mu kalau itu menjadikanku dekat kepada-Mu. Ya Robbi, aku ihlas menerima cobaan-MU. Aku rindu mengemakan nama-Mu pada tiap detakan jantungku.”

Fulan juga teringat salah satu hadits yang diriwayatkan Tirmidzi, Ibnu Majah, Ibnu Hibban dan Al Hakim. Yakni, setiap orang akan diuji oleh Allah, sesuai dengan kuat atau lemahnya keimanan masing-masing. Semakin kuat iman seseorang, tentu ujian yang akan diterima juga semakin besar. Demikian pula sebaliknya. Dan, Allah akan terus menerus menimpakan ujian keimanan kepada hamba-Nya untukmembersihkan dosa-dosa hamba tersebut.

Hati Fulan kembali tenteram menjalani kehidupan. Beberapa hari kemudian bahkan Fulan terlihat semangat menghadapi hidup dengan hati yang disibukkan gema dzikir. Fulan kembali menjadi orang yang selalu bertawakal. Dia tak lagi diselimuti perasaan resah dan takut karena yakin Allah selalu melindunginya. Hingga suatu hari, ketika meninggalkan masjid usai Dhuhur, di tengah jalan Fulan hampir saja terserempet sebuah mobil mewah yang melintas dari arah belakangnya. Mobil itu kemudian berhenti, dan pengemudinya keluar. Seorang wanita berjilbab, berparas cantik.
 “Maaf, Pak. Tadi saya menyetir sambil menerima telepon dari handphone. Anda tidak apa-apa?” ucap wanita tersebut dengan suara menyesal. Fulan hanya tersenyum. “Tidak apa-apa, Bu. Allah masih melindungi kita semua,” jawabnya.
Sesaat Fulan maupun wanita berjilbab tadi saling tertegun. “Eh, kamu Fulan, ya? Aku temanmu SMP,” kata wanita tadi seraya menyebut namanya. Dan, jika Allah berkehendak, tak ada kekuatan lain yang mampu menghalangi. Rupanya, Allah mengirim cerita indah kepada keduanya. Mereka dipertemukan hingga akhirnya menikah. Si wanita ini seorang pengusaha sukses, namun belum dikaruniai jodoh. Sedang Fulan, mendapat ganti dari Allah seorang wanita yang shalihah, cantik dan kaya raya.
Sementara itu, mantan istri Fulan ketika mendengar kabar Fulan telah menjadi kaya dan mempersunting wanita yang cantik, hanya bisa gigit jari. Dia kini hidupnya terseok. Bisnis cateringnya menemui akhir masa kejayaan setelah dia dilabrak istri pria yang selama ini berselingkuh dengannya. Hubungan bisnis juga terhenti karena si pria tadi lebih memilih keutuhan rumah tangganya, dia mendirikan usaha lain bersama istri sahnya.
Allah Maha Tahu, Allah Maha Adil, Allah tidak pernah meninggalkan hamba-Nya yang selalu bertawakal. Apalagi untuk urusan rizqi. Jika Allah SWT telah menetapkan untuknya, tak akan ada kekuatan lain yang mampu menghalanginya. Sebagaimana QS. Az-Zumar ayat ke-38: “Hasbiyallaahu ‘alaihi yatawakkalul mutawakkiluun (Cukuplah Allah bagiku. Kepada- Nya bertawakal orang-orang yang berserah diri).”
Juga dalam QS. Ali Imran: 159, “Sesungguhnya Allah menyukai orang-orang yang bertawakal kepada-Nya.” Serta dalam QS. Ath-Thalaq: 3 yang artinya: “Dan barang siapa yang bertawakal kepada Allah, niscaya Allah akan mencukupkan (keperluannya).”
Manusia tidak boleh sombong ketika sukses . Sebaliknya, tidak boleh mengeluh ketika gagal. Kesombongan maupun sikap mengeluh menunjukkan bahwa seseorang tidak bertawakal kepada Allah. Orang sombong merasa kesuksesan semata hasil ikhtiarnya. Sedangkan orang yang mengeluh ketika gagal, berarti ia tidak ihlas menerima ketetapan Allah (qadha’) atas dirinya. Kesuksesan dan kegagalan adalah qadha’ Allah. (*)



Wanita Zaman Kini Semakin Berani (Bagian-2: Selingkuh)

Oleh: Iqbal Wahyu Purwito



Keutuhan rumah tangga yang dibangun dengan susah payah dan telah berjalan dalam rentang waktu cukup lama, bisa hancur berantakan gara-gara satu faktor: perselingkuhan!

Ya, apapun bentuk perselingkuhan. Mulai sekadar curhat, chatting, SMS, pertemuan langsung, hingga yang paling fatal hubungan seks dengan pihak ketiga yang menjadi selingkuhannya. Dan, di zaman sekarang perselingkuhan kian berani, terang-terangan, dan dilakukan seakan tanpa rasa dosa atau penyesalan. Bahkan, ada “ungkapan-ungkapan pembenaran” yang sudah lama mencuat dan dianggap masih relevan untuk para pelaku selingkuh, seperti: selingkuh adalah akronim selingan indah keluarga utuh, selingkuh tak harus berujung ranjang, sekadar curhat bukanlah selingkuh, selingkuh untuk pembalasan sakit hati terhadap pasangan hidup, dan sebagainya. Benarkah hal-hal semacam itu? Masya Allah, astaghfirullah! Sekecil apapun bentuk perbuatan selingkuh sudah termasuk zina.
Bagi mereka yang “ber-manhaj” manusia ‘modern’, curhat kepada lawan jenis ( yang bukan pasangan sah dan tanpa sepengetahuan pasangan sahnya) dianggap wajar. Bahkan, tak jarang curhat ini malah berisi keluhan atas segala kekurangan yang ada pada diri pasangan sahnya. Ambil contoh, seorang istri curhat kepada teman cowoknya ataupun sahabat atau mantan pacarnya, mengenai keluhannya atas kekurangan yang dimiliki suaminya. Entah masalah ekonomi keluarga, sikap sang suami yang dianggap kurang perhatian, dan hal-hal yang tak disukai ataupun yang tak didapat oleh si istri tadi dari suaminya. Awalnya sekadar curhat, dan si lawan jenis yang ditumpahi uneg-uneg tadi seakan-akan membeir solusi. Namun, jika terus berlanjut, sangat membuka kesempatan untuk berbuat jauh lainnya. Pertama saling ber-SMS atau bertelepon, kemudian melakukan pertemuan makan siang. Nah, lambat laun mereka semakin terseret jauh oleh selimut syetan yang membingkai semuanya menjadi serba indah, menjadi debaran jahanam yang membutakan mata hati insan. Jelas, bakal terbuka kesempatan menjurus ke arah perzinaan.
Padahal seperti diketahui, yang namanya zina dalam Islam termasuk salah satu dosa besar. Oleh karenanya setiap orang yang mengaku muslim, hendaknya benar-benar menjauhi zina, agar tak terjerumus dalam kubangan dosa besar. Dalam Surat Al Isra ayat 32 kitab suci Al Qur’an telah dinyatakan secara eksplisit untuk tidak melakukan perbuatan yang mendekati zina. Ya, mendekati saja sudah dilarang, apalagi jika sampai melakukan perbuatan zina.
Janganlah mendekati zina. Sesungguhnya zina itu perbuatan tercela dan suatu jalan (menuju banyak) kejahatan (dan keburukan yang lain).” (QS. Al Israa: 32)

 Kondisi saat ini, perbuatan zina kian mewabah. Perbuatan zina bukan hanya dilakukan secara terang-terangan oleh kaum pria. Semakin banyak para wanita yang semakin berani “memulai” untuk mengajak perbuatan hina ini. Di kota-kota besar, kerap kita dengar cerita para wanita berusia setengah baya yang dengan santainya menggandeng pria muda bukan muhrim yang seumur anaknya kemudian membawanya ke hotel atau apartemen. Begitu pula banyaknya kasus perselingkuhan di tempat kerja, komunitas-komunitas di mana terjadi interaksi sosial yang majemuk. Bisa jadi lantaran terlalu sering bertemu dan terbiasa dengan tata cara bergaul yang tak lagi mengindahkan norma agama, akhirnya berbuah perselingkuhan. Dan, perselingkuhan (meski dipoles dengan dalih teman curhat, teman tapi mesra/TTM, teman jalan, dan mereka kerap berkomunikasi secara rahasia seperti telepon maupun saling berkirim SMS secara sembunyi dari suami/istri sahnya) tentunya sudah masuk dalam kategori mendekati perbuatan zina sebagaimana Surat Al Israa ayat 32 tadi.

Sebenarnya, kebebasan bergaul yang berkembang, merupakan satu musibah besar dan berimplikasi sangat buruk. Implikasi buruk ini tidak hanya mengenai sang wanita atau pria saja. Namun juga berakibat buruk bagi tatanan keluarga dan masyarakat. Karena itulah, Islam memberikan batasan pergaulan antara lawan jenis dengan demikian indah dan kuatnya, sehingga kemungkinan muncul perselingkuhan serta perzinaan dapat dicegah dan diputus sejak awal. Ditambah lagi dengan hukuman keras bagi pezina baik yang belum pernah menikah maupun yang pernah menikah. Sayang masyarakat enggan menerapkannya.


Bagaimana jika seorang istri melakukan perselingkuhan? Dalam rumah tangga, seorang suami haruslah menjadi pemimpin yang menampakkan kebijakan dan kemampuannya mengatur biduk rumah tangga. Perselingkuhan, selain dampak kebebasan pergaulan dan "diperkenankan" sang suami sendiri, juga  disebabkan sikap suami yang tidak mengetahui kebutuhan istri. Penampilan suami ketika menjumpai istri, cara bergaul dan bersikap, sampai cara memberikan nafkah batin terkadang dapat memicu hal tersebut.
Apa sanksi seorang istri yang terbukti berselingkuh? Coba simak apa yang dikatakan oleh Syaikh Prof. DR. Shalih Fauzan Al-Fauzan Hafizhahullah, seorang anggota majelis ulama besar kerajaan saudi Arabia dan anggota Islamic Fiqh Academy (IFQ) Liga Muslim Dunia (Rabithoh al-’Alam al-Islami). Dia memaparkan, “Apabila keadaan istri tidak lurus agamanya, seperti meninggalkan shalat atau suka mengakhirkan pelaksanaannya di akhir waktu, sementara suami tidak mampu memperbaikinya, atau bila tidak memelihara kehormatannya (= berzina), maka menurut pendapat yang rajih, suami dalam kondisi ini wajib untuk menceraikan istrinya.” (Al-Mulakhas Al-Fiqhi, 2/305)

Syaikhul Islam Ibnu Taimiyah Raahimahullahu Ta’ala berkata:
“Jika istri berzina, maka suami tidak boleh tetap mempertahankannya dalam kondisi ini. Kalau tidak, ia menjadi dayyuuts atau suami yang membiarkan maksiat terjadi di dalam rumah).”

Adapun bila istri bersikukuh mengaku masih mencintai suaminya? Bisa jadi itu bohong! Sebab, jika dia cinta kepada suami, mengapa melakukan selingkuh? Khilaf? Ah, hanya alasan saja. Seorang wanita yang baik dan normal, tidak akan berselingkuh, karena dia memiliki rasa malu yang jauh lebih besar dari lelaki. Bila ia telah selingkuh dengan lelaki lain, maka rasa malu tersebut tentunya hilang dan kemungkinan berselingkuh lagi sangat besar sekali. Bagaimana tidak? Dia tidak puas dengan suami yang dulu telah dipilihnya, dan dia telah merasakan keindahan semu selingkuhnya dengan PIL (pria idaman lain). Secara umum, perasaan wanita lebih menguasai dari akal sehatnya, sehingga kemungkinan dia akan mengulang perselingkuhannya sangat mungkin. Apalagi PIL-nya tersebut masih membuka pintu baginya atau terus menggodanya.

Selain itu, pergaulan wanita dengan lelaki lain secara bebas akan memberikan opini bagi si wanita: tipe lelaki yang lain! Kemudian si wanita tadi membanding-bandingkan dengan suaminya. Rasa bosan dengan suami dan mulut buaya dan sikap lelaki lain pun tidak kalah berbahayanya, menjadi pemicu perselingkuhan atau perzinaan. Oleh karena itu, syari’at Islam sangat menekankan seorang wanita membatasi pergaulannya dengan lelaki asing (bukan suami dan mahramnya) dan tidak bersinggungan kecuali karena kebutuhan dan sebatas kebutuhannya saja.

Mengapa Allah melarang umat-Nya berzina seperti tertuang dalam Al Qur’an? Allah Maha Tahu dan Maha Pengasih serta Maha Penyayang. Pasti ada hikmah tersendiri di balik larangan-Nya. Yang jelas, perbuatan zina tidak sekadar merupakan perilaku memalukan, tapi juga tidak konsisten dengan self-respect atau respek pada manusia lain. Kemudian, zina menjadi pintu bagi perbuatan jahat bahkan keji lainnya.

Zina juga menghancurkan pondasi dasar keluarga. Bayangkan jika dalam keluaraga terjadi perselingkuhan (=perzinaan), pasti akan senantiasa diwarnai ketidaktenteraman alais pertengkaran suami-istri, bahkan dapat menciptakan suasana tidak kondusif bagi perkembangan mental anak-anak. Akibat perselingkuhan yang sangat erat dengan kategori zina, dapat memicu kriminalitas, yakni tindak penganiayaan bahkan pembunuhan dari pasangan hidup yang merasa tersakiti atau terkhianati. Perselingkuhan dan perzinaan juga dapat melenyapkan reputasi seseorang maupun terkikisnya harta benda para penzina ataupun pelaku selingkuh.

Ajaran Islam sangat menekankan perintah menjaga kesucian diri (pria maupun wanita), baik sebelum menikah hingga setelah berkeluarga. Hukuman perbuatan zina pun berat. Seperti dalam QS. An Nuur ayat 2 : “ Perempuan yang berzina dan laki-laki yang berzina, maka deralah tiap-tiap seorang dari keduanya seratus dali dera, dan janganlah belas kasihan kepada keduanya mencegah kamu untuk (menjalankan) agama Allah. Jika kamu beriman kepada Allah dan hari akhirat, dan hendaklah (pelaksanaan) hukuman mereka disaksikan oleh sekumpulan orang-orang yang beriman.” (QS. An Nuur:2)

Apa hikmah lainnya mengenai larangan zina? Tak lain munculnya penakit kelamin, bahkan sampai pada penyakit HIV/AIDS. Penyakit ini hanya sebagai salah satu efek buruk perbuatan zina saja, masih banyak penyakit lainnya yang bis amuncul lantaran perbuatan zina. Tidak ada obat pencegahan AIDS yang paling Itulah salah satu makna implisit mengapa ajaran Islam sangat melarang perbuatan zina termasuk perselingkuhan. Jika benar-benar diterapkan, tentunya kita bisa berpikir dan merasakan bahwa Islam adalah agama yang rahmatan lil ‘alamin, menjadi rahmat bagi seluruh alam. (*)

Wanita Zaman Kini Semakin Berani! (Bagian-1: Kriminalitas )

Oleh: Iqbal Wahyu Purwito 
Dunia ini adalah perhiasan.
Dan sebaik-baik perhiasan adalah wanita shalihah.” (HR. Muslim).

Yups, dari hadits tersebut bisa dikatakan dunia akan baik jika wanitanya baik. Mengapa wanita? Karena wanita itu lebih lembut perasaannya dibanding pria. Dengan kelembutan perasaan tersebut, wanita tentunya lebih peka terhadap rasa malu. Dengan rasa malu yang kuat, maka semua ucapan dan perilaku akan senantiasa dijaga.
Dan, mengapa harus shalihah? Karena para wanita shalihah adalah wanita-wanaita yang beriman, yang tak pernah lepas melandaskan segala perilaku maupun ucapannya dari Al Qur’an dan Sunnah.
Dengan demikian, akhlak para wanita shalihah akan selalu terjaga.
Nah, semakin beriman seseorang (termasuk wanita), maka akan semakin besar rasa malunya jika menyimpang dari Al Qur’an dan Sunnah.

Berkaca kondisi saat ini, sedang marak kejahatan atau dugaan penipuan yang dilakukan kaum wanita. Bahkan, hot news yang mengemuka di berbagai media massa sekarang adalah kasus penipuan bernilai ratusan juta hingga belasan miliar rupiah yang dilakukan dua sosok wanita. Yang pertama adalah Selly Yustiawati ,lewat aksi tipu-tipunya yang mampu meraup ratusan juta rupiah. Kemudian Melinda Dee , wanita cantik yang menjadi salah satu petinggi salah satu bank terkenal. Dengan gaya white collar crime, Melinda disebut –sebut telah menggelapkan uang nasabah di bank tempat dia bekerja hingga mencapai kisaran Rp 17 miliar. Kedua wanita tersebut hingga kini masih menjadi sorotan media massa, seiring proses penanganan kasusnya yang terus bergulir.

Sebenarnya, bukan hanya kedua wanita tadi (Selly dan Melinda) yang sempat menghiasi berita kriminal media massa. Masih banyak aksi kejahatan lain yang dilakukan kaum wanita. Dari berbagai sumber informasi, di antaranya adalah Mila Rahmawati, yang diringkus di Pasar Minggu, Jakarta, 26 Januari 2011 lalu, atas tuduhan penggelapan 40 mobil sewaan.
Sebulan kemudian, 11 Februari 2011, aksi penipuan oleh tiga janda yang mendirikan perusahaan fiktif (PT Cahaya Mulia Sejahtera) yang mereguk keuntungan puluhan juta rupiah melalui ranah makanan-minuman, peralatan kantor dan elektronik.

Pada tahun lalu pun, aksi kejahatan oleh wanita juga terjadi. Seperti pada 17 Mei 2010, seorang oknum PNS di Sekretariat DPRD Manado bernama Novita, diamankan petugas karena kasus penipuan CPNS dengan hasil puluhan juta rupiah. Berikutnya, 8 Juli 2010, di Brebes, dua wanita bernama Yuliana dan Neni Anggraeni diringkus aparat lantaran menipu sejumlah kantor pegadaian di wilayah Jawa Tengah dengan menggadaikan emas palsu. Tanggal 29 Juli 2010, Poltabes Bandung meringkus wanita berinisial EJ atas dugaan penipuan berkedok investasi ring back tone (RBT) sejak 2007. Dengan mengaku punya jalinan dengan PT Telkomsel dan menawarkan keuntungan 30-50 persen bagi calon korban, EJ berhasil menghimpun dana hingga Rp 11 miliar dari 17 korban.

Tentunya, masih banyak lagi aksi kejahatan lain yang dilakukan para wanita, hingga skala kriminal yang bisa disebut kecil. Apa sih yang melatarbelakangi mereka hingga bertindak seperti itu? Secara kebutuhan pokok, mereka jauh dari berkecukupan. Ambil contoh Melinda, yang darinya petuigas menyita sejumlah barang yang diindikasikan sebagai barang bukti berupa sejumlah mobil mewah milik Melinda, seperti Ferrari F 430 Scuderia, Ferrari California, Mercy E 350, dan Hummer. Lalu, apa yang masih kurang? Itu semua tak lain karena mereka memperturutkan nafsu duniawi. Mereka jauh dari berkecukupan untuk sekadar kebutuhan pokok seperti makan. Lantaran mengumbar nafsu dan terbius gelimang kemewahan, pola hidup mereka pun menjadi hedonis. Padahal, jelas Allah telah memperingatkan berulang kali. Seperti dalam Surat At Takatsur ayat 1-6:

Bermegah-megahan telah melalaikan kamu , Sampai kamu masuk ke dalam kubur , Janganlah begitu, Kelak kamu akan mengetahui (akibat perbuatanmu itu), Ddan janganlah begitu, kelak kamu akan mengetahui, Janganlah begitu, jika kamu mengetahui dengan pengetahuan yang yakin, Niscaya kamu benar-benar akan melihat neraka jahiim.”

Bermegah-megahan yang dimaksud dalam ayat tersebut adalah bermegah-megahan dalam soal banyak harta, anak, pengikut, kemuliaan, dan perumpamaan laian yang mampu membuat manusia lalai dari ketaatan.
Rasulullah Muhammad SAW pun pernah bersabda: “Sesungguhnya di antara yang aku khawatirkan atas kamu sepeninggalanku nanti adalah terbuka lebarnya kemewahan dan keindahan dunia ini pada kamu.” (HR. Bukhari-Muslim).

Juga dalam hadits lain yang diriwayatkan pula oleh Bukhari-Muslim: “Demi Allah, bukan kemiskinan yang aku khawatirkan atas kamu, akan tetapi aku khawatir kalau terhampar luas bagimu dunia ini, sebagaimana telah terhampar pada orang-orang sebelum kamu, kemudian kamu berlomba-lomba sebagaimana mereka berlomba-lomba sehingga membinasakan kamu sebagaimana telah membinasakan mereka.” (HR. Bukhari-Muslim)

Nah, faktor hedonis tadi harus kita waspadai, jangan sampai merasuk ke dalam diri kita. Keindahan dan kemewahan dunia akan membuat manusia begitu terlelap alias terbius hingga mencintai kehidupan dunia secara berlebihan. Akibatnya, manusia pun kerap lupa bahwa kehidupan dunia hanya sebentar saja (fana). Dan, keindahan maupun kemewahan yang diraih seseorang yang hanya mengejar dunia tidak menjamin kebahagiaan bagi orang tersebut, apalagi jika ternyata harus berbuah pahit. Belum lagi azab di akhirat kelak. Astaghfirullah, semoga kita terhindar dari hal seperti itu! (*)


Wayang "Kultus" Bikin Akidah Tergerus


Oleh: Iqbal Wahyu Purwito, pandhemen budaya Jawa.

KERAP kita menjumpai sebuah wayang kulit berupa salah satu tokoh di jagad pewayangan menghiasi dinding ruang tamu seseorang.  Biasanya berukuran lumayan besar  dan berbahan kulit. Sang pemilik rumah pun tentunya merogoh kocek yang tidak sedikit, lantaran  selain garapan wayang kulit tersebut sangat halus dan detail, sehingga memancarkan aura karya seni yang tinggi dan berkesan. Belum lagi, kadang masih dipigura dengan bentuk serta bahan yang berkualitas bagus pula. Tokoh pewayangan yang dipasang pun berbeda-beda, tergantung “maksud” dan “idola” sang pemilik. Ada Werkudara atau Bima, ada pula Semar atau Ismaya, Kresna, dan sebagainya. Yang jelas, tidak ada yang memasang tokoh Sengkuni ataupun Durna.
Nah, apa yang terlintas di benak kita kala melihat wayang tersebut?  Tentunya kita akan menilai si pemilik memasang  wayang tersebut karena sifat-sifat tokoh wayang tadi yang mungkin dianggap memiliki nilai sesuai pedoman hidupnya. Bisa juga lantaran kegagahan tokoh wayang pilihannya, karena karya seni yang tinggi / faktor keindahan, dan sebagainya.
Namun, tidak menutup kemungkinan pula karena  ada “sesuatu” yang menjadikan alasan kuat pemilik memasang tokoh wayang tersebut. Apa “sesuatu” tadi? Tak lain karena “petunjuk” dari hasil kontemplasi, meditasi, dan sejenisnya, atau karena “saran” dari orang “pintar” yang dia datangi untuk memasang wayang tersebut dengan alasan tertentu pula. Seperti untuk kewibawaan terkait jabatan sang pemilik di tempat kerja, untuk penolak bala alias perlindungan diri, dan lainnya. Nah, yang seperti inilah yang mengerikan, khususnya untuk keimanan kita. Na’udzubillahi mindzalik!
Ambil contoh salah satu tokoh pewayangan yang kerap  dijadikan hiasan dengan maksud tertentu, seperti Semar.  Sungguh  sangat  disayangkan jika tokoh panakawan ini dikultus-individukan bak “dewa” dalamkehidupan manusia. Bukankah jelas sekali, semua tokoh pewayangan, termasuk Semar sebagai salah satu panakawan, hanyalah merupakan ciptaan manusia. Kita tilik sejarah, panakawan itu diciptakan para wali untuk mensimbolisasi suatu keadaan dalam misi dakwah mereka menyebarkan Islam.  Saya jadi teringat cerita maupun dokumen-dokumen yang pernah saya baca, mengenai keterkaitan panakawan dengan penyebaran Islam oleh para wali di Indonesia, khususnya di tanah Jawa.  Tokoh-tokoh wayang tersebut dihadirkan sebagai media mengkomunikasikan pesan kepada masyarakat, yakni ajaran Islam. Ini karena masyarakat saat itu wayang merupakan hiburan favorit masyarakat Jawa.  Nah, nama-nama tokoh pun sebenarnya mengandung pesan karena  (konon) dari bahasa Arab.
Semar, aslinya tokoh ini berasal dari bahasa Arab, yakni  Ismar. Dalam lidah Jawa, Ismar berarti paku. Tokoh ini dijadikan pengokoh (paku) terhadap semua kebenaran yang ada,  atau sebagai advisor dalam mencari kebenaran terhadap segala masalah. Paku disini dapat juga difungsikan sebagai pedoman hidup, pengokoh hidup manusia, yang tak lain adalah agama.Sehingga, Semar bukanlah tokoh yang harus dipuja. Penciptaan Semar sekadar penciptaan simbolisasi dari agama sebagai prinsip hidup setiap umat beragama.

Demikian pula dengan  Gareng, juga diadaptasi dari kata Arab. Nala Gareng (konon) berasal dari kata Naala Qariin, artinya memperoleh banyak teman. Ini sesuai dakwah para wali sebagai juru dakwah untuk memperoleh sebanyak-banyaknya teman (umat) untuk kembali kejalan Allah SWT dengan sikap arif dan harapan yang baik.

Sedangkan Petruk, diadaptasi dari kata Fatruk.Kata ini merupakan kata pangkal dari sebuah wejangan tasawuf yang berbunyi : Fat-ruk kulla maa siwallahi, yang artinya: tinggalkan semua apapun yang selain Allah.Wejangan tersebut kemudian menjadi watak para wali dan mubaligh pada waktu itu. Petruk juga dikenal dengan sebutan Kanthong Bolong artinya kantong yang berlobang. Maknanya,   manusia harus menzakatkan hartanya sebagian hartanya secara ihlas karena Allah.

Kemudian Bagong, diambil dari kata  Baghaa, yang artinya berontak. Maksudnya Yaitu berontak terhadap kebathilan atau kemungkaran. Ada juga pendapat yang menyebut Bagong dari kata Baqa, yang berarti kekal. Maksudnya, semua manusia hanya akan hidup kekal setelah di akhirat nantinya.

Para tokoh punakawan juga berfungsi sebagai pamomong untuk tokoh wayang lainnya. Ini menyiratkan tuntunan bahwa  manusia butuh sosok pamomong atau pelindung. Siapa lagi kalau bukan Allah Yang Maha Pelindung. Dan, inilah falsafah sikap pamomong yang digambarkan oleh para tokoh punakawan.

Nah, sekarang pertanyaannya adalah: layakkah tokoh panakawan, seperti Semar, begitu diagungkan dan dikultuskan layaknya dewa ataupun “penuntun” oleh sebagian masyarakat? Apalagi yang imannya tipis. Bukankah semua tokoh tersebut hanyalah rekaan atau ciptaan para wali untuk menyimbolisasi suatu keadaan dalam misi dakwah mereka menyebarkan Islam?  Sebagai contoh Semar diceritakan sebagai seorang dewa (Bathara Ismoyo /?) yang menjelma manusia biasa untuk menjalankan sebuah misi suci.Hal ini bisa dipandang sebagai gambaran cara Allah SWT menurunkan Islam kepada umat manusia dengan tidak menghadirkan sosok Allah langsung sebagai Tuhan di muka bumi. Begitu pula dengan sosok Semar ketika  memerankan diri sebagai Badranaya. Badra berarti kebahagiaan dan naya berarti kebijaksanaan. (*/berbagai sumber)

Sabar Di Saat Terpuruk




Oleh: Iqbal Wahyu Purwito

SESEORANG, sebut saja si Fulan, duduk termenung. Pria yang pernah menjadi “idola” kaum hawa karena parasnya yang ganteng dan perilakunya yang sopan. Namun saat itu wajah Fulan terlihat sangat kusut. Apalagi, ketika tiba-tiba handphone-nya berdering, ada SMS dari nomor yang sudah tidak asing lagi baginya. Isi SMS cukup singkat: Bagaimana? Mau enggak? Biar semua masalah keuanganmu kelar dan kehidupanmu berkecukupan.

Si Fulan masih menatap isi SMS tersebut. Hatinya terlihat ragu. Betapa tidak? Dulu dia sempat mengenyam kelebihan rizki dan menyandang status sosial cukup terhormat di masyarakat. Kini kondisinya berbalik 180 derajad, setelah dia memutuskan hengkang dari pekerjaannya. Menjalani masa pengangguran, padahal dia sudah dikaruniai dua anak. Beruntung, istrinya bangkit dan dengan kebulatan tekad mengembangkan kemampuannya dalam bidang busana. Allah memberi jalan, bisnis konveksi sang istri berkembang. Kehidupan secara finansial keluarga Fulan pun agak terdongkrak. Saat ini, pencari nafkah utama keluarga justru ditopang oleh sang istri. Kondisi itu membuat si Fulan merasa “harga diri”-nya terkoyak: sebagai kepala rumah tangga yang kurang maksimal dalam urusan nafkah lahiriyah untuk keluarga. Si Fulan pun akhirnya berusaha melamar pekerjaan ke sana-sini. Ketika nyantol di salah satu instansi, gaji yang diterima Fulan sangat jauh dibanding pendapatannya saat dia mengenyam masa kejayaan dulu. Maklum, di instansi yang baru ini Fulan terpaksa memulai dari posisi bawah lagi.

Kenaikan gaji Fulan di instansi yang baru, ternyata sangat kecil. Total penghasilan tiap bulan Fulan hanya cukup untuk transportasi kerja, serta biaya SPP anaknya yang besar yang masih duduk di bangku SD. Selebihnya, urusan kebutuhan rumah tangga, termasuk pembelian baju dan perabot rumah tangga, dicukupi oleh sang istri. Sampai di sini Fulan masih tabah dan sabar, dia tak henti berdoa dan mendekatkan diri kepada Allah SWT. Dia berusaha sekuat tenaga untuk bisa “ihlas” menerima keadaan.

Di tengah “keterpurukan” si Fulan, rupanya Allah masih menguji lagi. Sang istri yang di rumah terlihat setia dan berbakti, diam-diam menjalin hubungan kembali dengan mantan kekasih lamanya. Allah memberi teguran:  perselingkuhan sang istri terkuak oleh Fulan. Alhamdulillah, sang istri menyadari dan berjanji menghentikan perbuatannya, serta tidak akan mengulang dosanya. Dia kembali kepada sang suami, si Fulan.

Menerima cobaan bertubi itu, Fulan akhirnya menyibukkan diri dengan semakin mendekatkan diri kepada Sang Ilahi. Namun hingga kurun waktu cukup lama, kehidupan ekonomi Fulan justru terseok. Bisnis istrinya agak menyurut, meski masih menopang kebutuhan keluarga dengan cara dicukup-cukupkan. Fulan pun merasa frustrasi. Imannya kepada Allah tergerus kondisi kehidupannya, yang dia rasa belum ada perubahan. Dan, ketika Allah mencobanya dengan mempertemukan Fulan dengan seorang wanita pengusaha yang kaya raya dan memiliki paras lebih cantik dibanding istrinya meski usia jauh lebih tua. Wanita tersebut terpikat Fulan. Dia menawarkan “pertolongan” finansial kepada Fulan, namun dengan pamrih: Fulan harus mau menjadi kekasih wanita tersebut, dan menemani setiap saat si wanita kaya itu memerlukannya.

Kisah di atas fiktif belaka. Namun, tidak menutup kemungkinan hal tersebut bisa saja terjadi di tengah lingkungan kita. Jika hal tersebut benar-benar terjadi dan menimpa seseorang, sepertinya perlu kita segarkan kembali ke dalam relung jiwa kita. Yakni, manusia selalu akan diuji oleh Allah SWT. Termasuk di antaranya ujian dalam soal rezeki.

Lemahnya iman, tidak menutup kemungkinan memunculkan ketidakyakinan seseorang atas janji-janji Allah. Lemahmya iman, telah membius seseorang melalui kacamata duniawi, seolah tujuan hidup kita hanyalah mendapat limpahan harta, kekuasaan, dan ketenaran. Hal ini bakal menutup mata batin yang suci, sehingga terkuasai ambisi dan nafsu serakah, sehingga seseorang lupa akan jalan yang diridhai Allah.
Ini sejalan hadits berikut: "Akan datang pada manusia, suatu saat di mana seseorang tidak peduli dari mana hartanya didapat, apakah dari yang halal atau yang haram." (HR Ahmad dan Bukhari)

Selain itu, Fuilan yang telah frustrasi, nampaknya kesadaran imanna telah tertutup oleh nafsu duniawi, sehingga dia tak lagi bisa melihat janji Allah, sebagaimana dalam Al Qur’an:
“Dan sungguh akan Kami berikan cobaan kepadamu, dengan sedikit ketakutan, kelaparan, kekurangan harta, jiwa dan buah-buahan. Dan berikanlah berita gembira kepada orang-orang yang sabar.” (Al Baqarah; 155)

“(Yaitu) orang-orang yang apabila ditimpa musibah, mereka mengucapkan: "Inna lillaahi wa innaa ilaihi raaji'uun. ” (Al Baqarah; 156)


Maz Iqbal Wahyu Purwito
Nah, jika saja Fulan mau melakukan kontemplasi atas shalat yang dia lakukan, pasti dia akan mendapati bahwa shalatnya kurang dijiwai. Pasalnya, seseorang yang shalat pasti akan meyakini Allah. Dan, shalat itu menjadi sarana untuk mendapat pertolongan Allah. Kemudian kesabaran. Sebagaimana dalam Al Qur’an:

“Hai orang-orang yang beriman, Jadikanlah sabar dan shalat sebagai penolongmu. Sesungguhnya, Allah beserta orang-orang yang sabar.” (Al Baqarah: 153)

"Jadikanlah sabar dan shalat sebagai penolongmu. dan Sesungguhnya yang demikian itu sungguh berat, kecuali bagi orang-orang yang khusyu'.” (Al Baqarah: 45)

Yang namanya rezeki Allah, telah dijaminkan untuk manusia karena sifat Allah yang penu kasih dan sayang kepada semua hamba-Nya. Hal ini seperti dituangkan dalam hadits: "Janganlah kamu merasa bahwa rezekimu terlambat datangnya. Karena, sesungguhnya tidaklah seorang hamba akan mati hingga telah datang kepadanya rezeki terakhir (yang telah ditentukan) untuknya. Maka, tempuhlah jalan yang baik dalam mencari rezeki, yaitu dengan mengambil yang halal dan meninggalkan yang haram." (HR. Ibnu Majah, Abdurrazzaq, Ibnu Hibban, dan al-Hakim, dishahihkan oleh al-Albani).

Oleh karenanya, kita hendaknya tetap bersabar saat ditimpa cobaan atau kondisi apapun. Tetap bersabar dalam menjaga larangan Allah, menjalankan ketaatan kepada-Nya, istiqamah, dan tekun mencari rezeki yang halal. Dan, rezeki yang sudah ditakdirkan untuk kita, tidak akan pernah diambil oleh orang lain. Seandainya kita masih berambisi mengejar dunia semata dengan meninggalkan ketaatan kepada Allah, boleh jadi Allah akan memenuhi ambisi kita. Hanya saja, harus diingat: di akhirat kelak, kita tidak akan mendapatkan apa-apa kecuali siksa yang sangat pedih.

Dan, ketika sabar diperintahkan Allah kepada kita semua, maka Allah pun adakan sebab-sebab yang membantu dan memudahkan seseorang untuk bersabar. Ingat, tabiat dari kehidupan yang kita jalani adalah cobaan yang selalu menyertai kita. Ini lantaran manusia diciptakan dalam keadaan susah payah. “Sesungguhnya Kami telah menciptakan manusia berada dalam susah payah.” (Al Balad; 4)


Jika mereka tahu balasan atas kesabaran dalam menjemput rezeki Allah, niscaya tak akan terjadi ketakutan. Dan, kelapangan rezeki dan amalan diukur dengan keberkahannya yang banyak, bukan dari jumlahnya. ( *solo, maret 2011*)