Budaya Jawi Minangka Lelandhesan Hambangun Kitha Solo

(Dening: Muhammad Iqbal SSos)

Kula nuwun,
Sih wilasa saha berkahing Gusti Allah Ingkang Maha  Mirah, mugi tansah kapatedhakaken dhumateng panjenengan, sumrambah ing sadayanipun.
Ing titi kalenggahan punika, kepareng kula badhe ngandharaken punapa ingkang dados irah-irahan atur kula wonten ing Andon Wasis Sesorah Basa Jawi magepokan kaliyan mangayubaya ambal warsa Kitha Solo ingkang kaping 265. Wondene irah-irahan kula bab Budaya Jawi Minangka Lelandhesan Hambangun Kitha Solo.
Kados ingkang sampun kawuningan, bilih ing surya kaping 17 Februari 2010 mangke, kaleres pengetan ambal warsa Kitha Solo ingkang kaping 265. Kathah prastawa ingkang sampun kaserat ing sujarah magepokan Kitha Solo. Kalebet maneka sesebatan tumrap kitha punika, kados dene Solo Kitha Plesir ngantos dumugi pasemon bilih Solo punika kawastanan kitha asumbu cekak. Lan sak punika wonten malih sesebatan ingkang damel reseping panggalih, bilih Solo minangka kitha ingkang tansah ngolah budi lair batin, ingkang pakartinipun titah manungsa ingkang linambaran lair batin lan lumampah sesarengan. Sampun kasumurupan bilih woh pangolahing budi punika ingkang ateges budaya, mliginipun inggih Budaya Jawi.
Lajeng, kenging punapa hambangun Kitha Solo prayoginipun kanthi lelandhesan Budaya Jawi? Mboten sanes awit Budaya Jawi punika adiluhung. Kanthi lelandhesan Budaya Jawi, tumrap pangembaning praja anggenipun mranata saha hambangun kitha tansah kairing weninging manah lan panggalih, sareh, setiti, tansah nulad kawontenaning para warga, saha ngaosi lan hamomong sinten kemawon, mliginipun kawula alit.
Semanten ugi, kanthi lelandhesan Budaya Jawi kalawau, para warga ing pabrayan ageng Kitha Solo, saged ngrumaosi jejering titah minangka kawula. Tegesipun, inggih kedah bekti dhumateng praja, ing titi kalenggahan punika Pamarentah Kitha Solo. Punika ngemu werdi, tansah hanyengkuyung saha ngestokaken dhawuh adhedhasar budi tuwin utamaning pakarti.

Para kadang sumitra ingkang tansah satuhu winengku ing luhuring budi,
Sumangga kula dherekaken ngemut malih. prastawa nalika para PKL (Pedagang Kaki Lima) boyong saking Monumen 45 Banjarsari sawetawis taun kepengker. Mboten wonten ontran-ontran. Sadaya lumampah kanthi wilujeng tanpa pambeng, rahayu tanpa reridu. Para kadang PKL kalawau kanthi legawa ngestokaken pangajab saha dhawuhing praja. Awit, pamarentah anggenipun mersudi tansah adhedhasar luhuring budi, jejer minangka pamomong. Kajawi lumantar kembul bojana klawan wawan rembag kaliyan para PKL watawis 7 wulan dangunipun, nalika boyong para PKL ugi dipun kurmati kanthi kairing para prajurit Karaton Surakarta Hadiningrat. Satemah, kajawi legawa, para PKL ugi rumaos bombong lan mongkog.
Punika kalawau salah satunggaling tuladha, bilih Budaya Jawi ngemu piwucal ingkang ageng. Pramila, prayoginipun tansah kaagem minangka lelandhesan lair batin wonten ing madyaning bebrayan, kalebet wonten ing kawicaksanan hambangun Kitha Solo. Lumantar budaya ingkang adiluhung punika, sadaya saged mangertos jejeripun piyambak. Tumrap para pangembaning praja, inggih mboten lajeng kemratu. Kepara sageda ngetrepaken jejer minangka pamomong, ingkang tansah hangayomi saha manggalih kawulanipun murih langkung tentrem lan raharja. Semanten ugi para kawula, saged nulad jejeripun, satemah mboten murang ing trapsila saha subasita.
Sampun kasunyatan bilih kanthi bebrayan ingkang adhedasar budi lan pakarti utami saking pangembaning praja kaliyan warga, Kitha Solo saged akas anggenipun hanggayuh kemajengan. Tundhonipun, Solo nampi maneka nugraha. Kados dene MICE Award (Meeting, Incentive,Conference and Exhibition) saha ITA (Indonesia Tourism Award) tahun 2009 kepengker, kekalihipun magepokan Solo ingkang kasil ngrembakakaken industri pariwisata. Dene ing tahun 2010, surya kaping 12 Februari kepengker, Pemkot Solo nampi nugraha saking Presiden RI awujud Citra Pelopor Inovasi Pelayanan Prima. Maneka nugraha kalawau saged lestari lan mboten badhe muspra manawi budaya kalawau tansah dipun ugemi sadaya kawula saha pangembaning praja.
Makaten andharan kula magepokan kaliyan pengetan ambal warsa Kitha Solo ingkang kaping 265. Kula nglenggana, kathah kekirangan saha kalepatan anggen kula matur, langkung-langkung menggahing trapsila basa krami. Awit saking punika, kepareng kula hanyenyadhang lumubering samodra pangapunten.
Nuwun, matur nuwun.

Bathik, Pusaka Donya Asli Indonesia


Dening: Iqbal Wahyu Purwito
Pengurus Paguyuban Metri Budhaya Jawa Melathi Surakarta

NALIKA mratinjo wewengkon ingkang katrajang lindhu ing Sumatera Barat, 2 Oktober kepengker, Presiden Susilo Bambang Yudhoyono (SBY) mratelakaken pawadan bab bathik ingkang dipun agem. Presiden ngandharaken bilih 2 Oktober 2009 minangka Dinten Bathik. Andharan Presiden SBY punika jumbuh kaliyan putusan United National Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) ingkang netepaken bathik minangka warisan pusaka donya (world heritage) ingkang asumber saking Indonesia.

Tumrap bangsa Indonesia, putusan UNESCO punika saged kawastanan anugerah Gusti Allah ingkang damel bombonging panggalih. Awit pamarentah RI sampun dangu kanthi mboten kendhat anggenipun mbudidaya mbiwarakaken ing laladan internasional bilih bathik punika estu warisan kultural adiluhung asli Indonesia. Prelu kawuningan, magepokan kaliyan bathik, sawetawis nagari manca pranyata kumecer damel bathik. Kalebet Malaysia, ingkang kepara sampun ancang-ancang wiwit tahun 2004 nedya dados minangka nagari punjering bathik internasional. Murih gegayuhan punika saged enggal kawujud, Malaysia mboyong pengrajin-pengrajin bathik tulis saling tlatah Ngayogjakarta. Para pengrajin kalawau lajeng kadhapuk minangka instruktur produksi bathik.

Bathik panci mancaraken daya pencut ingkang ageng. Cakrikipun ingkang khas ketingal eksotik. Awit saking punika kathah ingkang kasengsem, kalebet tiyang saking manca. Kajawi punika bathik pranyata fesyenabel, saged dipun trepaken model punapa kemawon, saha luwes dipun kombinasi kaliyan bahan sanesipun. Pramila ing jaman sak punika, motif bathik saged sumrambah kaagem ing maneka swasana lan papan. Wiwit ing pasamuwan, acara resmi, kesripahan, utawi ageman padintenan. Bathik ugi ketingal sampun limrah kaagem ing papan pedamelan utawi kantor, hotel, mal, lan sanes-sanesipun. Kawontenan kados makaten punika benten sanget kaliyan rikala kula taksih alit. Kala semanten bathik namung kaagem ing swasana saha papan tinamtu, umumipun nalika jagong ing pasamuwan utawi ngrawuhi acara resmi. Pramila kala semanten manawi kaleresan panjenengan tindak ing griyanipun rencang kanthi ageman mawi motif bathik, mboten nggumunaken manawi rencang lajeng moyoki: “Badhe jagong dhateng pundi?”

Gegayutan kaliyan putusan UNESCO kados kasebat ing seratan nginggil kalawau, prayoginipun bangsa Indonesia tansah ngleluri bathik. Langkung-langkung tumrap pabarayan Jawa, ingkang sampun kawentar kanthi bathik tulisipun. Sampun ngantos kaprigelan pengrajin bathik tulis kandheg ing generasi sak punika kemawon. Putra-wayah dalah keturunan sak mangke ugi kedah saged hamarisi bathik minangka pusaka donya punika. Budi dayanipun maneka cara, antawisipun kanthi asring nyrawungaken lare bab bathik. Wujudipun inggih kanthi ageman bathik, saged awujud ageman utawi sinjang, utawi maneka kerajinan ingkang migunakaken motif bathik. Ugi kersoa paring kawruh sujarah bathik, maneka motifipun, kalebet naminipun ingkang ngemu pralambang (simbolis) pandonga utawi panyuwunan, kados dene Sido Mukti, Sido Luhur, lan sak panunggalanipun. Kajawi punika, lare-lare prayoginipun ugi dipun tepungaken sarana ningali proses produksi bathik tulis. Ing pangajab, generasi sak mangke saged mangertos kados pundi njlimetipun damel bathik tulis, wiwit saking ngeblat pola, kaprigelan migunakaken canthing nalika mbathik, ngantos dumugi proses mbabar.

Kanthi ngleluri bathik,ugi saged nuwuhaken krenteg saha raos handarbeni pusaka budaya ingkang adiluhung. Sampun ngantos kanugrahan awujud putusan UNESCO punika kalawau namung kandheg dados raos bombong, kasubya dados eforia/obor blarak ananging keturunan kula lan panjenengan sak mangke sagedipun namung ngagem bathik ingkang dipun damel tiyang manca. (*)


Tatacara Perhelatan Jawa Kian Memprihatinkan (Bagian-1)

Di era serba-digital sekarang, banyak orang Jawa dari generasi terkini yang sudah tak lagi bersemangat untuk mendalami budaya Jawa. Contoh mudah adalah kemampuan berbahasa Jawa, khususnya bahasa pragmatik dalam even atau perhelatan yang kerap digunakan oleh seorang Pambiwara (master of ceremony). Umumnya kalangan muda banyak yang "merasa sulit" lebih dulu sebelum memelajari bahasa pambiwara. Akibatnya, ketika mereka hendak punya gawe misalnya even pernikahan, mereka menempuh langkah instan. Seperti menyerahkan kepada orang-orang tua untuk membikin pratelan tatacara dan paraga (penyusunan acara dan pembentukan panitia). Atau, mereka pun menyerahkan urusan ini sepenuhnya kepada pihak event organizer (EO) atau wedding organizer (WO).
Nah, alternatif terakhir tadi (even pernikahan tradisional diserahkan kepada WO/EO) kadang sering bikin rancu tatacara pernikahan adat Jawa. Bayangkan, mulai busana yang dikenakan hingga beberapa tatacara tradisional Jawa seperti panggih maupun sungkeman diterapkan, namun "ruh" Jawa-nya sudah tak ada. Sungguh menggelikan, ketika menghadiri acara pernikahan yang "menggunakan" kemasan tatacara adat Jawa, namun ketika masuk sesi pasugatan (hidangan, Red) menerapkan cara standing party. Begitu pula dengan nuansa musiknya, sudah tak lagi beratmosfer Jawa. Pasalnya, gendhing-gendhing pahargyan atau pasamuwan hanya ketika sesi panggih, sungkeman serta usai atur pambageharjo saja. Selebihnya, telah didominasi alunan musik elektronik dari kibor, bahkan combo maupun big band. Jenis musiknya pun beragam, tergantung kelas dan selera yang punya hajat. Ada yang campursari, keroncong, pop hingga alunan yang sarat nada-nada jazzy. (javanese.kontemplasi.5 feb'10)