MERDEKA.....???? Taksih Prelu Mardhikakaken Panandhanging Sanes
Boten karaos ing taun 2013 punika sampun ngancik 68 taun Republik Indonesia (RI) uwal saking panjajahing nagari sanes. Kados ing padatan, saben surya kaping 17 Agustus masarakat Indonesia mengeti Proklamasi Kemerdekaan RI utawi ingkang asring sinebat pitulasan kanthi kebaking raos suka syukur mring Gusti Allah. Salebeting ngisi alam kamardhikan, temtunipun kathah babagan ingkang kedah dipunparingi kawigatosan. salah setunggalipun babagan pangajab dhumateng kula lan panjenengan sadaya supados makarya kanthi temen murih hanggayuh kemajengan sarta ngindhakaken rataning asil pembangunan tumuju mring keadilan sosial ingkang saged ngukup sadaya lapisan masarakat. Temtunipun pangajab kalawau manawi dipunresepi kanthi saestu, ngemot werdi ingkang luhur, awit gegayutan kalawan kawontenan ing masarakat ingkang saperangan taksih dereng saged uwal saking pepanthan. Kados sampun kawuningan, nalika wulan Maret 2012 kepengker cacahipun warga ing wewengkon Provinsi Jawa Tengah ingkang taksih kalebet ing sangandhaping garis kemiskinan ngantos dumugi 4,977 yuta warga utawi watawis 15,34 persen. Kawontenan punika taksih langkung sae tinimbang taun kepengker, ingkang cacahipun dumugi 5,107 yuta warga utawi watawis 15,76 persen. Kaleres pengetan kamardhikan RI ing taun 2013 punika caket sanget kaliyan riyaya Idul Fitri utawi bakda Ariyadi (Lebaran). Sanajan Idul Fitri yektinipun minangka dinten riyayanipun umat Islam, nanging kadosipun sampun nyawiji ing masarakat kepara dados padatan, saengga masarakat sami ngregengaken riyaya punika kanthi“bakdan” (hambok bilih awit cacahipun warga Indonesia ingkang ngrasuk agami Islam saged sinebat mayoritas, utawi jalaran agenging sawab Idul Fitri satemah dados sumrambah ing masarakat). Manawi kula lan panjenengan boten selak, kasunyatan ing taun 2011 lan 2012 kepengker dhawahipun lebaran lan pitulasan ugi caket. Mila, kathah masarakat ingkang langkung munjeraken kawigatosan tumrap kaperluwan bakdan tinimbang pitulasan. Mekaten ugi ing 2013 punika, bibar lebaran nembe pitulasan.Greget masarakat anggenipun mengeti pitulasan karaos“kawon” kaliyan greget anggenipun nyekapi kabetahan mangayubagya bakdan. Sumangga dipunpirsani wiwit pasar, toko,mall lan sapiturutipun sami dados jujugan masarakat ingkang pados sawernaningsa sandhangan kados dene ageman, sepatu punapadene sandhal, sarta sakathahing maneka camilan utawi snack kangge cecawisan dinten lebaran. Makaten ugi spanduk sarta baliho saking sawernaning instansi, lembaga, organisasi punapa dene pribadi, langkung malih ing SMS sarta maneka seseratan lumantar jagad internet kados facebook, twitter lan sapiturutipun, ketingal langkung mratah seratan babagan apura- ing ngapura utawi minal aidin walfaizin tinimbang seseratan ingkang sipatipun heroik magepokan kaliyan pitulasan. Mrangguli kasunyatan kalawau, punapa ateges semangat proklamasi sampun luntur? Temtu kemawon boten makaten. Kawontenan kados makaten jalaran dhumawahing dinten lebaran lan pitulasan ingkang kaleres caket sanget. Kajawi punika, semangat proklamasi lan nasionalisme boten namung kadulu lumantar babagan ingkang sipatipun heroik kemawon, nanging kedah dipunejawanthahaken kanthi pamawas ingkang langkung wiyar ing paberayan ageng minangka lelandhesan hamangun nagari salebeting ngisi alam kamardhikan. Kalebeting kawontenan kados sapunika,semangat proklamasi kepara langkung gampil rumasuk ing atmosfer lebaran lumantar tema pengetan kamardhikan. Mugi semangat proklamasi sageda nuwuhaken greget kula lan panjenengan sedaya anggenipun merdi krenteg ngenthengaken panandhang lan sangganipun para sedherek ingkang taksih kabilut ing sangandhaping garis kemiskinan. Liripun, para warga ingkang sampun ngraosaken asiling pembangunan kanthi kasembadan kabetahan gesangipun, mugi sami kersa paring kawigatosan, welas asih, sarta boten owel andum kabingahan lan rejeki. Dene wujudipun saged langsung utawi lumantarMulyakaken Arwahipun Para Leluhur
Iqbal Wahyu Purwito
Pangreh Paguyuban Metri Budaya Jawi Melathi
Wulan Ruwah dados wulan ingkang mirunggan tumrap masarakat Jawi, awit wonten tradhisi ingkang taksih lumampah wiwit jaman rumiyin ngantos dumugi jaman globalisasi. Tradhisi punika kawastanan ruwahan, jalaran dipuntindakaken ing salebeting wulan Ruwah. Greget ruwahan langkung ketingal nalika ing tanggal-tanggal pungkasan, utawi watawis sedasa dinten saderengipun mlebet ing wulan Pasa Ramadhan. Ing jaman modheren, kathah kaum mudha ingkang gadhah panganggep bilih tradhisi ruwahan punika mligi ritual nyadran utawi tilik pasareyanipun para leluhur kemawon. Nalika jaman rumiyin, tradhisi ruwahan
wujudipun rerangken ingkang kawiwitan saking arak-arakan, reresik pasareyan , slametan, kenduren, megengan kalajengaken
nyadran. Dene pamungkasing reroncen ritual kanthi padusan ingkang katindakaken sedinten utawi kalih dinten saderengipun wulan Pasa. Ing rerangken tradhisi ruwahan, wonten sawernaning cecawisan (limrahipun kaginakaken kangge ritual megengan) kadosdene ketan, kolak lan apem. Cara kina, mangsakan apem ingkang mateng wiwitan lan ingkang pungkasan lajeng katangkepaken nyawiji, dipunwadhahi takir saking ron pisang. Cecawisan kalawau mengku pasemon murih handayani raketing tali silaturahmi, memanising sesrawungan ingkang sarwi rukun, lan pasemon murih sami kersa paring pangapunten angudi resiking batin.Ing saperangan masarakat wonten ingkang ngrenggani cecawisan kalawau sinartan krincingan awujud arta receh utawi ingkang saking logam,pralampitanipun boten kendhat anggenipun nyenyuwun dhumateng Gusti Allah lan tansah kinemulan greget anggenipun ngupadi kabetahaning gesang ing alam.
Dipunwastani ruwahan awit katindakaken ing wulan Ruwah. Nanging wonten ingkang mratelakaken bilih sesebatan punika saking jarwodhosok ngluru arwah, ingkang ateges atur pandonga mugi Gusti Alah kersa nampi arwahipun para leluhur utawi pepundhen. Pamundhut sanesipun, ruwahan kapethik saking Basa Arab:ruh utawi arwahu. Sedaya kalawau undheranipun minangka pepemut tumrap manungsa bilih mangke badhe pejah lan sowan/marak ing ngarsa Pangeran Kang Akarya Jagad, mila kedah tansah hambudidaya hanetepi dhawuhing Gusti Allah murih boten nandhang kapitunan ing alam kalanggengan. Ugi pepemut bilih manungsa punika turun-temurun saking para leluhur, mila kedah mangertos dunungipun sarasilah para pepundhen. Masarakat ingkang ngrasuk piwulang Jawi sami nindakaken sadranan utawi nyadran ing wulan Ruwah, kanthi
pangajab murih boten kesupen dhateng leluhur ingkang nurunaken. Awit saking punika nalika nyadran, prayogi mboten hamung reresik pasareyan, dedonga lajeng nyekar kemawon. Nanging kaajab para tiyang sepuh sageda paring seserepan babagan sarasilah tumrap para putra turunipun.
Sadranan yektinipun sampun lumampah wiwit jaman Karaton Majapahit nalika Ratu Tribhuwana Tunggadewi jumeneng nata dumugi Prabu Hayam Wuruk. Sadranan utawi upacara nyadran saking tembung sradha ingkang tegesipun sesaji minangka srana panyuwunan utawi pakurmatan kangge mulyakaken arwahipun para leluhur. Lajeng wonten sinkretisme
budaya nalika Wali Sanga nyebaraken ajaran Islam, tradhisi sradha tetep katindakaken nanging mawi donga-donga islami, tujuwanipun negesaken bilih manungsa ingkang sampun pejah boten gadhah daya, pramila ingkang gesang kedah ndongakaken mugi arwahipun leluhur katampi ing ngarsanipun Gusti Allah lan dipun apuntena sedaya dosa lan kalepatanipun nalika gesang ing alam bebrayan.
Reroncening tradhisi ruwahan manawi dipunonceki ngandhut sakathahing piwulang luhur. Kawiwitan saking arak-arakan minangka wara-wara ngemutaken wulan Pasa sampun caket. Keplasipun, tiyang ingkang ngrasuk agami Islam enggala nata lahir-batinipun awit badhe nindakaken ibadah siyam Ramadhan sewulan muput. Dene reresik pasareyan, nyekar, lan dedonga satemah pepemut tumrap sangkan paraning dumadi sarta pasemon tansah ngurmati para leluhuripun. Rerangken kenduren lan megengan kajawi pralambang aspek religi wujud atur pandonga konjuk dhumateng Gusti Allah, ugi pralampita aspek sosial ngraketaken silaturahmi, sedekah, sarta angudi bebrayan ingkang rukun. (*)
Sumangga, Non-Muslim "Siyam" ing Ramadhan
Iqbal Wahyu Purwito
Pangreh Paguyuban Metri Budaya Jawi Melathi Surakarta
Siyam ing wulan Ramadhan ingkang dipuntindakaken umat Islam minangka ibadah wajib, ingkang maknanipun boten hamung cegah dhahar lan ngunjuk nanging ugi meper utawi ngendhaleni hawa nepsu. Dene tumrap tiyang Jawi siyam minangka laku prihatin kanthi wujud ingkang maneka warna, kadosdene: siyam mutih, ngrowot, ngalong, ngebleng, wetonan, lan sapiturutipun. Sanadyan wujud sarta tata caranipun benten-benten, nanging undheranipun sami: murih sageda meper lan ngendhaleni kridhaning hawa nepsu tumrap ingkang nindakaken. Kasunyatan bilih jejering hawa nepsu punika ageng sanget dayanipun tumrap patrap lan pakartining manungsa. Hawa nepsu kaperang saking kalih tembung: hawa lan nepsu, ingkang sedaya dunungipun ing salebeting rasa lan jiwa. Tegesipun hawa saged kaandharaken minangka sedaya laku ingkang tumuju dhateng sipat-sipat hanetepi punapa ingkang dados dhawuhing Gusti Allah. Dene nepsu minangka krenteg anggenipun nindakaken laku ingkang sipatipun ala. Hawa nepsu sampun tinitah nyawiji tumrap manungsa nalika gesang ing alam donya. Awit saking punika, manungsa kedah tansah angudi anggenipun meper utawi hangendhali hawa nepsu kanthi prayogi, kaajab hawa nepsu kalawau sageda mupangat tumrap pribadinipun piyambak punapa dene tiyang sanes utawi masarakat.Makaten kosok-wangsulipun, manawi manungsa boten kuwagang ngolah hawa nepsunipun, temtu bakal ngundhuh kapitunan wonten ing alam bebrayan donya punapa dene alam kalanggengan utawi akerat ing tembe.
Kupiya merdi hawa nepsu murih saged pener lan bener ugi mawarni-warni, ing antawisipun kanthi laku mindhahaken (transformasi) jejering hawa dhateng nepsu, sarta mindhahaken jejering nepsu dhateng hawa. Andharanipun makaten, nalika tuwuh raos awrat badhe netepi utawi nindakaken dhawuhing Gusti Ingkang Maha Suci, prayogi enggala dipunperdi srana dipunpindhah dhateng jejering nepsu satemah murih dados raos awrat nalika tuwuh grengseng badhe nindakaken pakarti ala. Makaten ugi nalika tuwuh krenteg badhe nindakaken pakarti ala, tanpa suwala enggala kasuntak dhateng jejering hawa, murih lumintu dados mijiling krenteg hanetepi sedaya dhawuhing Gusti Allah jumbuh kaliyan pranataning agami. Kupiya mindhakaken jejering hawa dhateng nepsu punapadene mindhahaken jejering nepsu dhateng hawa makaten tumrap kabudayan Jawa saged dipunwastani meper kridhaning hawa nepsu. Tiyang Jawi gadhah maneka cara anggenipun meper hawa nepsu. Ing antawisipun kanthi tapa brata minangka lampah manunggaling kawula Gusti, tarak brata minangka lampah cegah dhahar kalawan guling (ngirangi dhahar, ngunjuk lan sare), siyam mutih, ngrowot, ngasrep, lan sanes-sanesipun. Tarak brata kalawau lajeng minggah malih ingkang dipunwastani mesu brata utawi laku prihatin. Ing budaya Jawi, masarakat anggenipun nindakaken laku pasa ugi maneka warni, wonten ingkang adhedhasar saking olah batin (kebatinan), ugi ingkang lelandhesan piwulang agami ingkang sumebar ing nuswantara. Awit saking punika, masarakat anggenipun nindakaken siyam ugi benten antawis setunggal lan sanesipun, kajumbuhaken punapa ingkang dados lelandhesanipun. Wonten ing ajaran Hindu, siyam katindakaken nalika Nyepi, dene ingkang ngrasuk ajaran Buddha kanthi mligi dhahar jinis sayuran (vegetaris), umat Kristiani nindakake siyam minangka tandha raos prihatin ngawuningani kahanan ing masarakat, lan sapiturutipun. Ing ajaran Islam, siyam kaperang dados kalih, ingkang dipunwastani siyam wajib (kados dene siyam ing wulan Ramadhan lan siyam nadar nalika kajatipun dipunijabahi Gusti Allah) sarta siyam sunnah (ing antawisipun siyam Senin Kemis, Syawal, Daud, lan sapiturutipun). Wosing siyam boten sanes kajawi minangka lampah meper hawa nepsu. Dene tujuwanipun nyaketaken dhiri lan minangka wujud taat dhumateng parentahing Gusti Ingkang Murbeng Dumadi. Hakekat siyam yektinipun meper sedaya hawa nepsu, kalebet pandulu ingkang saged nuwuhaken krenteg maksiyat, pangandikan ingkang boten migunani kadosdene nacad alanipun tiyang sanes, pamireng babagan ingkang kirang becik lan njalari tumindak dosa, lan sanes-sanesipun. Siyam minangka kupiya meper hawa nepsu dados srana hanggladhi jiwa murih langkung tambah sabar lan kiyat nampi maneka pacobaning gesang kanthi legawa, hangudi kebaking raos sukur dhumateng Gusti Ingkang Maha Kawasa. Awit saking punika, nalika nindakaken siyam, pikiran lan batos ugi kedah tumut siyam jalaran Gusti Allah Maha Pirsa punapa kemawon, kalebet isining pikiran lan batinipun manungsa.
Lampah meper hawa nepsu saged katindakaken sinten kemawon kanthi sesarengan umat Islam ing wulan Ramadhan punika. Liripun, ing wulan Ramadhan umat Islam sami nindakaken siyam minangka kuwajiban ngibadah, dene masarakat ingkang boten ngrasuk Islam ugi saged nindakaken “siyam” minangka srana meper hawa nepsu ing wulan Ramadhan. (*)
Wujuding Sportifitas Tiyang Jawi
Sawetawis dinten kepengker, wiwit surya kaping 1 Syawal 1433 H, wonten tradhisi ingkang dipuntindakaken masarakat ingkang kawastanan apura-ingapura. Wujudipun panyuwunan pangapura dhateng sesami tumrap sadaya kalepatan saha maneka babagan ingkang damel kirang renaning penggalih salebeting setaun kepengker. Padatan kawiwitan saking kulawarga , para putra dhumateng tiyang sepuhipun, kalajengaken para sedherek, sanak kadang, lajeng tangga tepalih ing kanan-kerengipun. Wonten ing tatacara apura-ingapura, kapurwakan aturipun ingkang mudha nyenyuwun pangapura dhumateng ingkang langkung sepuh . Dene para sepuh sasampunipun nyuntak sih samodra pangaksama ugi sinartan pamundhut amrih ingkang langkung mudha ugi purun caos pangapura kalepatanipun tiyang sepuh. Tradhisi punika ngandhut piwulang gesang ingkang utami lan saged dados kaca pangilon wonten ing bebrayan, awit wontenipun pasemon ing antawisipun sportifitas, introspeksi saha pralampita nigas sawernaning arogansi. Ing tradhisi apura-ingapura sadaya sami nglenggana kagungan kalepatan, mila lajeng nyuwun pangapunten. Makaten ugi tiyang sepuh, sanajan jejeripun minangka tiyang ingkang dipunkurmati nanging boten lingsem nyuwun pangapunten jalaran nglenggana gadhah kalepatan utawi babagan ingkang damel kuciwa para putra/ingkang langkung mudha. Manawi dipunonceki, pasemonipun tiyang sepuh punika boten namung rama-ibu utawi ingkang yuswa sepuh, nanging saged sumrambah dhumateng tiyang ingkang dipunsepuhaken jalaran kalenggahanipun, kados dene para pemimpin, tokoh masarakat, pejabat, para wakil rakyat, para ingkang kagungan status sosial inggil ing pabrayan, lan sapiturutipun.
Apura-ingapura ingkang katindakaken masarakat saben wulan Sawal punika kalebet salah satunggaling tradhisi campuran budaya Jawi kaliyan Islam. Pengaruh Islamipun jalaran kabeta swasana ingkang wonten gegayutanipun kaliyan rerangken ritual Islam, wiwit siyam Ramadhan ing sasi Pasa, kalajengaken Idul Fitri ing 1 Sawal minangka tandha kuwajiban nindakaken siyam Ramadhan tumrap umat Islam sampun lebar utawi rampung, tumuli kalajengaken siyam sunnah nenem dinten ing wulan Sawal. Dene ing masarakat Jawi (Islam), bakda Ariyadi utawi Idul Fitri dipunmaknani wangsul wonten ing kahanan utawi kahanan suci gegayutanipun kaliyan sarampungipun nindakaken ibadah siyam Ramadhan sewulan natas. Kalajengaken siyam Sawal nenem dinten, lan katutup kanthi kupatan (mila lajeng kawastanan bakda kupat, watawis seminggu sabibaripun bakda Ariyadi). Sanajan tradhisi apura- ingapura kalebet tradhisi campuran budaya lan Islam, nanging ing ajaran Islam boten wonten tuntunan apura-ingapura mligi ing 1 Sawal. Miturut tuntunan Islam, apura-ingapura katindakaken saben wekdal, nalika hangrumaosi damel kalepatan dhateng sesami kedah lajeng enggal-enggal nyuwun pangapura, makaten ugi ingkang dipunsuwuni pangapura, kedah enggal paring pangapura karana Gusti Allah. Kajawi punika, rumpakaning atur ing tradhisi apura-ingapura padatan sinartan ukara:"minal aidin wal faizin" ingkang dipunanggep ngemu teges panyuwunan pangapura tumrap sakathahing kalepatan. Kamangka ukara punika yektinipun perangan saking reroncen ukara "ja’anallahu wa iyyakum minal aidin wal faidzin, dene maknanipun mugi Gusti Allah handadosna kula lan panjenengan minangka tiyang ingkang sami wangsul lan begja. Liripun,papuji mugi siyam Ramadhan ingkang sampun katindakaken sageda damel takwa. Awit saking punika, langkung prayogi atur papuji kados ingkang dipuntuntunaken Kanjeng Nabi Muhammad SAW kanthi taqabbalallahu minna wa minkum, shiyamana wa shiyamakum ingkang tegesipun mugi Gusti Allah kepareng nampi amal kula lan amal panjenengan, amal siyam kula lan amal siyam panjenengan. Suprandene ingkang lumampah ing masarakat taksih kados ing tradhisi padatan, temtunipun boten dados punapa, sauger kadulu saking pamawas budaya ingkang ngandhut piwulang luhur. Pawadanipun, tradhisi punika saged dados panjurung tuwuh lan ngrembakanipun ing masarakat, ingkang tundhonipun adamel rukun ing pabrayan. (*)
Postingan
